Toen de Pacific Northwest (een regio in het noordwesten van Noord-Amerika) afgelopen zomer ten prooi viel aan een ongekende hittegolf, werd de eerstehulpafdeling van het Harborview Medical Center in de Amerikaanse stad Seattle overspoeld door een golf patiënten die te vergelijken was met het begin van de coronapandemie, vertelt eerstehulparts Jeremy Hess.

‘Dat was de eerste keer dat ik het idee had dat ik echt als zorgverlener in actie moest komen tegen de klimaatverandering,’ aldus Hess, die ook onderzoek op het gebied van volksgezondheid doet aan de University of Washington. ‘Ik vond het persoonlijk best triest.’

De ‘hittekoepel’ waar in 2021 sprake van was leidde tot meer dan duizend sterfgevallen in de VS en Canada. Uit een onderzoek dat een maand later werd gepubliceerd bleek dat de uitzonderlijke hitte ‘nagenoeg onmogelijk’ was geweest zonder klimaatverandering.

Lees ook: Effecten van klimaatverandering elke dag te merken sinds 2012

Hitte is slechts een van de manieren waarop klimaatverandering mensenlevens in gevaar brengt, aldus een gezaghebbend rapport dat onlangs werd gepubliceerd door het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) van de VN. In het uitgebreide rapport, waaraan Hess meeschreef, wordt beschreven welke invloed klimaatverandering nu al heeft op mensen en hoe we ons daaraan kunnen aanpassen. Het rapport gaat in op allerlei aspecten, van landbouw tot stadsontwikkeling.

De uitstoot van CO2, methaan en andere broeikasgassen heeft tot nu toe al geleid tot een opwarming van de aarde met 1,1 graad Celsius. Wanneer dit 1,5 graad wordt, wat op dit moment zeer moeilijk te vermijden lijkt, worden de gevolgen daarvan nog groter en worden bepaalde aanpassingsstrategieën minder effectief.

Als we geen tegenmaatregelen nemen, zijn er grote directe gevolgen voor de gezondheid van mensen en wordt al bestaande sociale ongelijkheid nog groter, aldus het rapport. De mensen die het minst aan de klimaatverandering hebben bijgedragen, mensen met lage inkomens en inwoners van ontwikkelingslanden, hebben het meest te lijden van extreme hitte, zogenaamde vectorziekten (overgedragen door insecten of ongedierte) en een slechte mentale gesteldheid.

‘We moeten dringend meer investeren en onze gezondheidssystemen versterken,’ aldus coauteur Kristie Ebi, die als deskundige op het gebied van wereldwijde gezondheidszorg verbonden is aan de University of Washington. ‘We zien nu al dat er mensen sterven door de klimaatverandering en als we ons niet aanpassen, worden dat er nog veel meer.’

Volgens het rapport heeft op dit moment een derde van de wereldbevolking te maken met hittestress. Afhankelijk van de stappen die worden ondernomen om de uitstoot tegen te gaan, zou dat in 2100 kunnen zijn opgelopen tot tussen de 48 en 76 procent van de mensheid.

Conclusies van het rapport

Het IPCC-rapport werd opgesteld door enkele van de meest vooraanstaande wetenschappers ter wereld, die experts zijn op hun vakgebied en die een overzicht hebben gemaakt van het meest recente onderzoek naar klimaatverandering. Het rapport is daardoor een weergave van de huidige mate van klimaatverandering. Het biedt daarnaast een prognose van de invloed daarvan op de leefomstandigheden in de toekomst.

Het vorige IPCC-rapport over de vraag wie de gevolgen van de klimaatverandering merkt en hoe we ons daaraan zouden moeten aanpassen werd in 2014 gepubliceerd. Sinds die tijd heeft de wetenschap veel bijgeleerd over de gevolgen van de uitstoot voor het klimaat. Er kan met grotere zekerheid worden gesteld dat de klimaatverandering de oorzaak is van natuurrampen en ziekten. In het hoofdstuk over gezondheid worden ruim 1.600 bronnen geciteerd.

Extreme hitte, overstromingen, steeds heftiger noodweer, droogte, luchtvervuiling door bosbranden, toename van vectorziekten als westnijlkoorts en malaria: het rapport laat aan duidelijkheid niets te wensen over, aldus milieukundige Rober McLeman van de Canadese Wilfrid Laurier University, die ook meeschreef aan het rapport. ‘De risico’s voor het welzijn van mensen zijn enorm.’

Zie ook: Het decennium waarin we eindelijk onze ogen openden voor klimaatverandering

Het rapport gaat voor het eerst ook in op de gevolgen van klimaatverandering op de geestesgesteldheid van mensen. Er wordt steeds vaker een verband gevonden tussen natuurrampen en lange perioden van droogte en PTSS, angststoornissen en depressies.

De onderzoekers constateren ook dat extreme hitte in steden vaak heviger is, wat het overlijdensrisico vergroot van inwoners van arme wijken en vooral van dak- en thuislozen.

Waarom is hitte zo dodelijk

Jaarlijks sterven meer mensen aan hittegolven dan aan enig ander weertype. Uit een afgelopen zomer gepubliceerd onderzoek bleek dat ruim een derde van alle hittedoden inmiddels rechtstreeks kan worden toegeschreven aan klimaatverandering.

‘Mensen zijn tropische dieren. Onze soort is ontstaan op een warme plek op aarde,’ vertelt fysioloog Larry Kenney van de Pennsylvania State University, die niet betrokken was bij het IPCC-rapport. ‘Mensen zijn in het algemeen korte tijd bestand tegen heel hoge temperaturen, mits ze kunnen zweten en dat zweet kan verdampen.’

Maar zweet verdampt niet wanneer de vochtigheidsgraad te hoog is, en naarmate de aarde opwarmt lopen meer mensen het risico te worden blootgesteld aan een gevaarlijke combinatie van warmte en een hoge vochtigheidsgraad. Kenney concludeerde tijdens recente experimenten dat de dodelijke grens mogelijk aanzienlijk lager ligt dan eerder werd gedacht.

Samen met collega’s deed hij onderzoek naar de interne temperatuur van gezonde mensen die op een loopband liepen of in een ruimte zaten waarin de temperatuur en vochtigheid konden worden aangepast. Uit eerdere onderzoeken was gebleken dat mensen bij een buitentemperatuur van 35 graden Celsius en een vochtigheidsgraad van 100 procent (of een temperatuur van 46 graden Celsius en een vochtigheidsgraad van 50 procent) niet meer in staat zijn te voorkomen dat hun interne temperatuur boven een gevaarlijk niveau komt.

Maar Kenney ontdekte dat deze limiet bij jonge, gezonde mensen al bij 31 graden Celsius wordt bereikt bij een vochtigheidsgraad van 100 procent. Bij oudere mensen, of mensen met een aandoening zoals hoge bloeddruk, ligt deze limiet mogelijk nog lager.

‘Mensen komen te overlijden. Zo simpel is het. Er zijn al veel hittegolven geweest waarbij veel doden vielen,’ zegt klimatoloog Mojtaba Sadegh van de Boise State University. Zo kostte een hittegolf in Europa in 2003 het leven aan ruim 70.000 mensen.

Sadegh, die niet meewerkte aan het IPCC-rapport, publiceerde onlangs een onderzoek waaruit blijkt dat mensen met een laag inkomen wereldwijd 40 procent vaker worden blootgesteld aan gevaarlijke hittegolven dan mensen met hoge inkomens, zowel vanwege een grotere kans dat ze in warme gebieden wonen als vanwege een kleinere kans dat ze airconditioning hebben. Die forse ongelijkheid wordt naar verwachting alleen nog maar groter naarmate de opwarming van de aarde toeneemt.

Lees ook: Meer dodelijke hittegolven als gevolg van klimaatverandering

‘Als we ons niet aanpassen, loopt het dodental steeds verder op. Dan krijgen we te maken met steeds ergere hittegolven,’ stelt hij.

Wat er moet gebeuren

‘We zijn al een poosje aan het nadenken over klimaatverandering en de gevolgen daarvan op mensen en wat we anders moeten doen,’ aldus Lauren Jenks, een hooggeplaatste ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van volksgezondheid.

‘Een van de dingen die we hebben geleerd van de hittekoepel in 2021 is hoe kwetsbaar de infrastructuur is,’ stelt ze. Als voorbeeld wijst ze erop dat koelkasten in restaurants en supermarkten niet altijd koud bleven in de extreme hitte, waardoor hun eigenaren bederfelijke etenswaren moesten weggooien.

Jenks vertelt dat de stad Seattle, waar minder dan de helft van de woningen over airconditioning beschikt, inmiddels op zoek is naar een manier om te zorgen dat iedereen thuis over klimaatregeling beschikt of toegang heeft tot een gemeenschappelijk koeltecentrum.

De klimaatverandering eist steeds meer levens. Zorgen dat iedereen in gelijke mate toegang heeft tot gezondheidszorg en het bouwen van steden die hittebestendiger zijn kan daarvoor een oplossing zijn, aldus het IPCC-rapport.

Systemen waardoor mensen vroegtijdig gewaarschuwd worden (denk aan een uitgebreide weersvoorspelling) zijn volgens het rapport een hulpmiddel dat plaatselijke en regionale overheden kunnen inzetten om mensen te helpen om rekening te houden met extreem weer en zo nodig op zoek te gaan naar een koeltecentrum.

Volgens Ebi van de University of Washington is de noodzaak om zowel het elektriciteitsnet als het zorgsysteem bestendiger te maken tegen stijgende temperaturen ‘dringend... We zijn niet goed voorbereid.’

‘Mensen lijden en sterven op dit moment door klimaatverandering en we zien niet dat er geïnvesteerd wordt om ons voor te bereiden op een nog warmere toekomst,’ stelt ze.

Haar collega Jeremy Hess, die de gevolgen van de hittekoepel in 2021 van dichtbij zag op zijn eerstehulpafdeling, zegt dat hulpverleners beter voorbereid zouden moeten zijn op de opeenvolgende rampen die door de klimaatverandering ontstaan.

‘We krijgen te maken met een hittegolf, en daarna met een bosbrand, en daarna valt de stroom uit en vervolgens gebeurt dat allemaal nog eens,’ zegt hij. ‘Dat klinkt apocalyptisch, maar dat is de realiteit.’

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com