Drie dagen lang had Katie Graham geprobeerd te ontsnappen uit de grot waarin ze samen met haar teamgenoten in de val zat. Ze hield haar adem in en zwom onder water behoedzaam door de modderige stroom die de ondergrondse corridor bijna geheel had gevuld. De gang met de onheilspellende naam ‘Skeleton Canyon’ maakt onderdeel uit van het Sistema Huautla, het diepste grottenstelsel van het westelijk halfrond.
Tussen het plafond van de grot en de waterspiegel was nog maar een laagje lucht van een paar centimeter over. Toen ze weer bovenkwam, deed ze dat met het gezicht naar boven en het hoofd achterover, zodat ze goed kon ademhalen.
Met haar neus en mond tegen het slijmerige plafond van de grot gedrukt, nam ze kalm een ademteug en probeerde zich bewust langzaam naar voren te verplaatsen, zodat ze geen golfslag zou veroorzaken die het stukje lucht rond haar gezicht zou verstoren. Toen de luchtbel te klein werd, gebruikte Graham haar benen als voelsprieten om in het aardedonker de volgende luchtlaag te vinden. Telkens als ze een nieuwe luchtbel lokaliseerde, dook ze weer onder, zwom ze een stukje verder en kwam dan weer boven, met het gezicht omhoog en het hoofd achterover.
“Bij de derde keer kwam ik boven in een heel dun laagje lucht,” vertelt ze. “Ik kon helemaal niets zien. Ik dacht: ‘Dit is geen goede situatie, ik moet naar het kamp teruggaan.’”
Katie Graham, Stephen Gladieux, Tiffany Nardico, Elliot Guerra-Blackmor en Chase Varner zaten al drie dagen op 670 meter diepte vast in een laaggelegen kamp in het Sistema Huautla. Dit stelsel in de Mexicaanse deelstaat Oaxaca is een van de diepste, langste en volgens sommigen de mooiste grotsystemen ter wereld.
Voordat de teamleden La Grieta waren binnengegaan, een van de vele afzonderlijke grotten die aansluiten op het uitgestrekte grotsysteem van Huautla, wisten ze dat er lichte regen was voorspeld. Maar ze verwachtten dat het gedeelte van La Grieta waarin zij onderweg waren, zelfs bij zware regenval relatief droog zou blijven.
Op de eerste dag van hun klim werd Graham door een “hoogwaterincident” omvergekegeld en bijna honderd meter stroomafwaarts meegesleurd. Door de kracht van de overstroming werd ze met haar rugzak tegen de grond gedrukt, en ze had grote moeite om in het kolkende water overeind te blijven.
“Het kostte de nodige moeite om weer uit het water te komen,” zegt ze bescheiden. “Hevig geschrokken wisten we het kamp weer te bereiken. Op dat moment wisten we dat er iets ernstigs gebeurde, want de overstroming nam alleen maar toe.”
Verraderlijke echo's
Intussen zat een zesde teamlid, Fernando Hernandez, buiten de grot te wachten. Hernandez had de taak om het grootste deel van de voedselvoorraad voor de tocht te dragen en zou uren na de rest van het team in de grot aankomen. Toen hij de Skeleton Canyon bereikte, besefte hij dat de toegang tot de corridor geheel was afgesloten door de overstroming en dat zijn teamgenoten vastzaten.
“Ik probeerde te zoeken naar plekken waar ik toch naar binnen kon en riep om ze misschien te kunnen horen, maar tevergeefs,” vertelt Hernandez. “Eén keer dacht ik ze te horen, maar dat was misschien een echo vanuit de grot.”
Hernandez keerde terug naar de oppervlakte om de situatie aan de rest van de expeditie te melden.
Drie dagen lang moesten de vijf grotklimmers het doen met een kleine voorraad proteïnerepen, maar ze bleven tot in de verste uithoeken van La Grieta aan het werk. Ze voltooiden meerdere ondersteunende routes, onderzochten corridors en ontdekten een nieuwe doorgang die ze ‘Powered by Bars’ (‘Lopend op repen’) noemden. De passage voerde naar een grotzaal met een koepel van naar schatting 150 meter hoog, of zelfs nog hoger.
“We deden een heleboel nieuwe ontdekkingen,” zegt Stephen Gladieux. “Het was heel spannend daar beneden.”
Op de vierde dag deed Katie Graham om vijf uur ’s ochtends een tweede poging om te ontsnappen, omdat ze haar vlucht naar huis niet wilde missen. Ze keerde terug naar de ondergelopen Skeleton Canyon en probeerde de corridor opnieuw te doorkruisen, met het hoofd achterover en de neus en lippen tegen het plafond gedrukt terwijl ze ademteugen nam in het dunne laagje lucht boven het water.
De waterspiegel was gezakt, echter niet veel. Maar aangezien Graham als een van de beste grotklimmers ter wereld wordt beschouwd, was dat voor haar genoeg om de uitgang te bereiken.
De volgende dag maakten ook de resterende teamleden gebruik van de gelegenheid om door de ondergelopen Skeleton Canyon en langs vele honderden meters touw omhoog te klimmen. Uiteindelijk kwamen ze allemaal – en via een totaal andere uitgang – de grot uit klauteren, met knipperende ogen vanwege het verblindende zonlicht.
Eerste ontdekking
Van de buitenkant kun je niet zien wat er achter de ingang van een grot verborgen ligt. Dat is ook een van de dingen die grotklimmen zo spannend maken – het verkennen van iets wat van buitenaf of zelfs met geavanceerde apparatuur niet kan worden waargenomen. De opwinding zit ’m in het feit dat jij de allereerste bent die iets onbekends ontdekt. Je gaat de grot niet verkennen omdat hij ‘er nu eenmaal is’, zoals alpinisten dat plegen te zeggen over de bergen die ze beklimmen, maar omdat je helemaal niet weet ofer überhaupt iets is. Dat weet je pas als je de eerste stap in die angstaanjagende onderwereld hebt gezet.
“Grotklimmen is een echte ontdekkingsreis. Je moet op onderzoek uitgaan om te weten wat er is,” zegt Bill Steele, een van de meest vooraanstaande speleologen en grotonderzoekers ter wereld en medeoprichter van het Proyecto Espeleológico Sistema Huautla (PESH).
Sinds 2013 doet het PESH, een officieel project van de National Speleological Society en het United States Deep Caving Team, elk jaar onderzoek naar het grotsysteem in de streek Huautla.
Als organisatie is het PESH van plan om gedurende tien jaar expedities naar Sistema Huautla te ondernemen, telkens in april, doorgaans de droogste maand van het jaar. Deze laatste tocht vormde de voltooiing van de vijfde PESH-expeditie – halverwege het ambitieuze tienjarenplan – en was tot nu toe de meest succesvolle, ondanks de ongebruikelijk natte weersomstandigheden.
Nadat vorig jaar al een nieuwe ‘lead’ was ontdekt, vonden grotklimmers tijdens de PESH-expeditie van 2018 een belangrijke verbindingsroute tussen een grot genaamd Sótano de Agua de Carrizo en het Sistema Huautla. Deze passage voegde nog eens zeven kilometer aan de totale lengte van het systeem toe, naast vijf nieuwe ingangen. Met die ontdekking bleek een van de langste en diepste grottenstelsels op aarde nog langer en complexer te zijn.
Het Sistema Huautla heeft nu een geschatte lengte van ruim 85 kilometer en 25 verschillende ingangen. Met een tot nu toe gemeten maximale diepte van 1560 meter – van de hoogstgelegen ingang die tot nu toe is ontdekt tot het laagste punt dat is gemeten – is het Huautla-systeem het diepste grottenstelsel op het westelijk halfrond en de op acht na diepste grot ter wereld.
De meeste grote grottenstelsels hebben één of hooguit twee ingangen en daardoor ook één of twee routes door de aaneengesloten grotten. ’s Werelds diepste grottenstelsel – dat van Verjovkina in Georgië – is bijvoorbeeld 2204 meter diep maar heeft het slechts een lengte van 12,7 kilometer en één ingang.
“De Carlsbad Caverns zijn beroemd om één reusachtige grotzaal, de ‘Big Room’ genaamd,” zegt Steele. “In dit grottenstelsel hebben we op z’n minst twaalf van zulke zalen. En één ervan is tweemaal zo groot als het stadion van de Dallas Cowboys, het grootste stadion ter wereld.”
Het is vooral de enorme complexiteit van het Sistema Huautla waardoor deze grotten misschien de titel van ’s werelds mooiste grottenstelsel verdienen. En ondanks het feit dat het Sistema Huautla voor het eerst in 1966 werd verkend, blijft het stelsel een gebied vol wetenschappelijke ontdekkingen en avontuur.
“Na een heel leven lang aan ontdekkingstochten kunnen we absoluut niet voorspellen hoeveel we van dit stelsel hebben ontdekt,” zegt Steele. “Mijn intuïtie zegt me dat we misschien twee derde hebben onderzocht – en misschien nog maar de helft!”
Steele (69) maakte zijn eerste tocht door het Sistema Huautla in 1977. De expeditie van dit jaar was zijn 25ein het gebied. Hij noemt het Sistema Huautla “het meesterwerk van mijn bijdrage aan de speleologie.”
Geologische 'perfect storm'
Grotten kunnen alleen langer of dieper worden door onderzoek ter plekke: er moet een fysieke verbinding van de ene grot naar de andere worden gelegd. Het Sistema Huautla ligt onder de bergketen Sierra Mazateca, een met tropisch regenwoud bedekte kalksteenrug waaronder een verbijsterende onderwereld van poreuze karst ligt, met onderaardse tunnels, watervallen en grotkamers.
‘Leads’ zijn plekken waar de ene grot mogelijk met een volgende grot in verbinding staat. Een ‘lead’ kan het geluid van stromend water in de verte zijn of een lichte luchtstroom die door een spleet in de grotwand voelbaar is. Het kan een reusachtige tunnel zijn of een spleet die zó smal is dat iemand zich er amper doorheen kan wurmen.
Leads worden geïdentificeerd, gedocumenteerd en later onderzocht door een team dat gebruikmaakt van de nieuwste uitrusting en instrumenten voor grotonderzoek. Tot de meer eenvoudige speleologische methoden behoort het verwijderen van modder, afzettingen of stenen die de weg versperren. Het doel is om een verbinding te leggen, zodat de totale lengte of diepte van een grottenstelsel kan worden uitgebreid. Uiteindelijk begint zich daardoor een complexer beeld van de geologie van het stelsel te vormen.
“Het Sistema Huautla is in geologische zin een ‘perfect storm’ van grotontwikkeling,” zegt Steele.
De bijzondere geologie van een grot is de basis waarop het onderzoek in alle andere wetenschappelijke disciplines berust: paleontologie, archeologie, biologie en meer.
“We hebben enkele zeer interessante biologische ontdekkingen gedaan, omdat de grotten zijn afgesneden van andere gebieden en ook zeer oud zijn, dus kruipen er veel onbekende soorten rond,” zegt Steele. “Er zijn in het grottenstelsel tot nu toe 48 soorten gevonden die nergens anders voorkomen.” Een pas ontdekte vogelspin werd naar Steele vernoemd.
Twee jaar geleden ontdekten grotklimmers van het PESH enkele beenderen van grote dieren uit het Pleistoceen, die vermoedelijk deel uitmaken van de schedel van een reuzenluiaard.
“Vorig jaar hebben we een complete schedel gevonden en we denken dat er zelfs twee luiaards liggen,” zegt Steele. “Mogelijk zijn de volledige skeletten er nog te vinden.” Een team van paleontologen zal in 2019 op de vindplaats aan het werk gaan.
Een van de interessantere inheemse soorten die zijn aangetroffen, is Alacrantartarus, een ‘troglobitische’ schorpioen, oftewel een dier (in dit geval een schorpioen) dat zich heeft aangepast aan de aardedonkere omgeving van een grot: deze dieren zijn blind en hebben heel weinig pigment. De schorpioen kan zwemmen, maar niet onder water ademhalen. Onduidelijk is of, en zo ja hoe giftig het dier is.
Nieuwe schorpioenensoorten zijn voor wetenschappers altijd interessant, omdat ze gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van beter werkzame antigiffen tegen schorpioenensteken, die elk jaar wereldwijd rond de vijftigduizend dodelijke slachtoffers eisen. Volgens Oscar Franke, een wetenschapper uit Mexico-Stad die samen met het PESH onderzoek doet naar de nieuwe schorpioenensoort, kan de giftigheid van een schorpioen het best worden bepaald door een levend exemplaar te vangen of door er zelf door gestoken te worden.
“Ons is verteld dat als we worden gestoken, we aantekeningen moeten maken,” zegt Steele. “Maar tot nu toe is dat niet gebeurd.”
Grotgeesten
Steele groeide op in het zuiden van Ohio en bezocht voor het eerst een grot toen hij vier jaar oud was. Als padvinder begon hij grotten in Kentucky te verkennen, wat hem een passie voor onderaardse avonturen bezorgde die hem sindsdien niet meer heeft verlaten. Later werd hij landelijk directeur van de Amerikaanse padvindersbeweging in Irving, Texas, waar hij nu als gepensioneerde woont.
Steele heeft een stevige dos spierwit haar en draagt de witte baard van een geleerde en een bril. Voor de plaatselijke Mazateken komt hij soms over als “iemand van Mars”, vertelt hij. Maar hij spreekt op een kalme, vriendelijke toon – een eigenschap die misschien goed van pas komt bij het communiceren met mensen die zeer op zichzelf zijn en traditioneel wantrouwig staan tegenover buitenlanders die hun gebied komen verkennen.
De Mazateken zijn een inheems volk met een eigen taal en een regionaal verspreide bevolking van rond de tweehonderdduizend mensen. Van oudsher geloven ze dat grotten toegang bieden tot een spirituele onderwereld. Twee jaar geleden vroegen leden van het Mazatekenvolk de grotklimmers van het PESH om aan een ceremonie deel te nemen die de grotgeesten gunstig moest stemmen.
“Ze zeiden: ‘Jullie komen hier al jaren zonder dat te doen, dus jullie hebben veel in te halen,’” herinnert Steele zich. Hem werd gevraagd om op de plaatselijke markt een levende kalkoen te kopen en bij de ingang van de grotten af te spreken met een curandero, een sjamaan. Toen Steele – die inmiddels “een band met de kalkoen had opgebouwd” – bij de ingang van de grot aankwam, was de curandero bezig met het voorgaan in gebeden en spreekzang in het Mazateeks. Overal stegen wolkjes smeulende wierook op.
“Ze vroegen me de kalkoen in een zestig meter diepe schacht te gooien,” zegt Steele. “Ik vroeg driemaal of dat goed was vertaald, want ik kon me niet voorstellen dat hij echt wilde dat ik de kalkoen zou doden – maar dat was wat hij bedoelde.”
Na afloop vroeg de curandero aan Steele of hij ooit grotgeesten had gezien.
En hoewel Steele geen geesten had ontmoet, vertelde hij de curandero dat hij hun aanwezigheid had gevoeld. “Er zijn momenten geweest waarop er zeker een dode had moeten vallen, maar dat gebeurde niet en dat was op dat moment een wonder,” vertelt hij. “Niet dat er een goede fee over je waakt, maar er gebeuren soms dingen die je aan het denken zetten.”
Een van de voornaamste taken die Steele nu voor zichzelf ziet weggelegd, is ambassadeur te zijn voor het grotklimmen, voor grotklimmers en vooral voor de Mazateken. Dat is niet alleen belangrijk voor de toekomst van het grotklimmen en de speleologie in deze regio, maar ook voor het zoeken naar ingangen van hooggelegen grotten die uiteindelijk in verbinding kunnen staan met het Sistema Huautla. Daarmee zou het systeem opnieuw een plaatsje stijgen op de wereldranglijst van diepste grotten.
“Voor komend jaar ziet het er echt goed uit, want we kunnen mogelijk enkele ongelooflijke ingangen betreden die we tot nu toe niet mochten onderzoeken,” zegt Steele. “We zullen zien waarheen ze voeren. Misschien komen ze wel uit in een geheel nieuw grotsysteem in het noorden.”
