Een pasgeboren slang met een opmerkelijk goed bewaard gebleven skeletstructuur is het eerste fossiel van deze aard dat in barnsteen is gevonden. Met een ouderdom van 99 miljoen jaar is het ook het oudste fossiel van een slang die in een bebost ecosysteem heeft geleefd, zo onthulden paleontologen vorige week in het tijdschrift Science Advances.
De auteurs van het wetenschappelijke artikel hebben de nieuwe slangensoort Xiaophis myanmarensisgenoemd. Volgens onderzoeksleider en National Geographic-onderzoeker Lida Xing van de Chinese Universiteit voor Aardwetenschappen is de slang vermoedelijk verwant aan een moderne groep slangen die tegenwoordig in Zuidoost-Azië voorkomt, waaronder de niet-giftige cilinderslangen en regenboogslangen.
“Niemand heeft ooit het fossiel van een babyslang of ook maar iets van dien aard gevonden. Dat we nu een exemplaar van bijna honderd miljoen jaar oud hebben, is echt heel bijzonder,” zegt medeauteur Michael Caldwell, expert in reptielfossielen aan de University of Alberta in het Canadese Edmonton.
“Of deze vroege slangen levensbarend waren, zoals sommige moderne slangen, of dat ze uit het ei kropen, is onduidelijk. Maar gezien de grootte en het ontwikkelingsstadium van dit slangetje, gaat het om een pasgeboren exemplaar,” zegt hij.
“Ik kan niet zeggen of deze slang nog in het ei zat en dat het ei is gebroken en de foetus in een klodder boomhars vast is komen te zitten, of dat hij pas uit het ei was gekropen.”
Een ander stuk barnsteen dat eveneens uit de barnsteenmijnen van Myanmar (Birma) afkomstig is, bevat waarschijnlijk een stuk slangenhuid, met schubben die op een patroon van lichte en donkere banden wijzen. Deze huid kan afkomstig zijn van een volwassen exemplaar van Xiaophisof van een andere slangensoort uit die periode.
De onderzoekers weten nog niet helemaal zeker of het om een stuk slangenhuid gaat, maar gezien de grootte en vorm ervan en het schubbenpatroon erop is dat zeer waarschijnlijk. In dat geval is het fossiel ook het eerste stuk slangenhuid dat ooit in barnsteen is gevonden.
“Het patroon van de schubben lijkt erg op wat je op een slang of hagedis zou aantreffen, namelijk in diagonale rijen. Bij dit exemplaar zijn het vooral de ruitvormige schubben die sterk doen denken aan die van een slang,” zegt Caldwell. “De meeste hagedissen hebben niet zo’n patroon van ruitvormige en elkaar overlappende schubben.”
Slangen scannen
De rijke barnsteenlagen in de Noord-Myanmarese provincie Kachin hebben al eerder fraai bewaard gebleven fossielen van vogels, de tot nu toe oudste regenboogkikkers, oeroude bloedzuigende teken en zelfs een gevederde dinosauriërstaart prijsgegeven.
Xing vertelt hoe hij begin 2016 het stukje barnsteen met de slangenhuid erin van een Myanmarese fossielenjager kocht, op verzoek van het Dexu Institute of Paleontologyin Chaozhou, China. De fossielenjager dacht dat het om een stukje krokodillenhuid ging.
In de zomer van hetzelfde jaar viel zijn aandacht op een tweede barnsteenfossiel, dat hij aanvankelijk aanzag voor een oeroude duizend- of miljoenpoot. De ware identiteit van het dier werd duidelijk nadat in de Shanghai Synchrotron Radiation Facility (SSRF) geavanceerde röntgenopnamen van het fossiel waren gemaakt, waardoor het team in staat was zeer gedetailleerde 3D-modellen van de interne anatomie van het dier te creëren.
De slang is amper tien centimeter lang, waardoor details van het diertje moeilijk met het blote oog zijn te ontwaren, maar op de röntgenscans kon het team nauwgezet de vorm en positie van de botten bestuderen, waaronder de opmerkelijke ruggengraat met 97 wervels.
Gebaseerd op deze gegevens, lijkt dit slangetje erg op andere slangen die gedurende het late Krijt op het zuidelijke supercontinent Gondwana rondkropen. Dat kan er volgens Caldwell op wijzen dat het stuk aarde dat later Myanmar zou worden, zich had afgesplitst van andere zuidelijke continenten als Australië, Afrika en India voordat Myanmar op het huidige Azië botste.
Het kleine fossiel vertoont ook kenmerken die niet langer bij moderne dieren voorkomen, zoals V-vormige beensporen aan de onderkant van de staartwervels. Deze sporen beschermden vermoedelijk een slagader die door de hele staart liep en kunnen ook voor stabiliteit hebben gezorgd toen deze eerste slangen hun poten verloren.
“Er zijn geen goed bewaard gebleven fossielen van slangen die duidelijk ouder zijn dan dit fossiel,” zegt paleontoloog John Scanlonvan de University of New South Wales in Sydney. Hoewel er veel fossielen zijn van hagedissen die ooit voorkwamen op de noordelijke continenten waaruit het supercontinent Laurazië was samengesteld, zijn slangenfossielen zeer zeldzaam.
“Er zijn een aantal andere, goed bewaard gebleven fossielen van slangen uit ongeveer dezelfde tijd ontdekt, maar die zijn afkomstig uit mariene afzettingen rond de Middellandse Zee en dus vermoedelijk van waterdieren. Xiaophisleefde duidelijk op land en doet denken aan landslangen die holen groeven,” zegt hij.
De ontbrekende schedel van de babyslang zou de wetenschappers veel meer informatie hebben gegeven over het milieu waarin het dier leefde, zijn voedingsgewoonten en zijn verwantschap met andere slangensoorten, zegt Scanlon. Maar volgens hem biedt de ontdekking van een slang in Myanmarese barnsteenlagen goede hoop dat op die plek nog meer van dit soort fossielen te vinden zijn die erop wachten onderzocht te worden.
“We zullen er zeker naar blijven zoeken, niet alleen in deze barnsteenlagen, maar ook in Mongolië en andere plekken die over land door verwanten van Xiaophisbereikt konden worden.”
Lees ook: ‘Oudste regenboogkikkers ter wereld gevonden in barnsteen’
