Wanneer we denken aan duurzame energie, denken we vaak aan zon-, wind- of waterkracht. Toch is er een andere energiebron die al eeuwenlang een rol speelt in het opwekken van energie: biomassa. Maar wat is het precies?

Biomassa en bio-energie

Biomassa is overal om ons heen. Het bestaat uit plantaardig en dierlijk materiaal dat recent is gevormd door fotosynthese. Planten halen koolstof uit de lucht en zetten dit om in organisch materiaal, wat massa oplevert. Dieren – en mensen – eten die planten, waardoor ook zij deel uitmaken van de biomassa.

Leestip: Hoe nemen we klimaatverandering serieuzer? Met zwarte humor, zegt deze onderzoeker

‘Maar niet al het organisch materiaal telt als biomassa, en daarin ligt een belangrijk verschil met fossiele brandstoffen,’ vertelt Martin Junginger, hoogleraar Geowetenschappen aan de Universiteit Utrecht.

Wat dat verschil precies is? De sleutelwoorden zijn ‘recentelijk gevormd’, in een periode van ongeveer 100 jaar, aldus Junginger. ‘Kolen, aardgas en aardolie waren miljoenen jaren geleden biomassa, maar dat is nu niet meer het geval.’

Biomassa is vrijwel altijd een energiebron, op welke manier dan ook. Planten leveren energie aan dieren en mensen door ze te eten. Maar al in de prehistorie ontdekten mensen een andere toepassing: vuur. ‘Als je biomassa in brand steekt, krijg je warmte: dat is bio-energie. Ik zou eigenlijk wel durven zeggen dat biomassa de oudste energiebron is die we kennen.’

Leestip: Is waterstof de energiebron van de toekomst?

Biomassa als benzine

Biomassa is dus geen nieuwe energiebron, maar we gebruiken het nog dagelijks. Het tak- en tuinafval dat niet binnen zes weken composteert, wordt opgehaald en verbrand voor bijvoorbeeld de stadsverwarming van Utrecht.

Ook in het verkeer speelt biomassa een rol: benzine wordt vaak gemengd met ethanol, een biobrandstof uit maïs of suikerriet. ‘Weinig mensen weten het, maar de eerste auto’s reden op plantaardige oliën,’ vertelt Junginger.

Leestip: 2024 was heet – maar misschien wel het koudste jaar dat je nog zult meemaken

Rudolf Diesel’s demonstratiemotor uit 1912 liep op pinda-olie, en ook Ford ontwierp een motor die op ethanol liep. ‘Men wist al lang van de brandstofkwaliteiten van biomassa.’

Volledig overstappen niet haalbaar

Onze energiebehoefte is sindsdien enorm gegroeid. Goedkope fossiele brandstoffen, zoals benzine en diesel, hebben plantaardige oliën verdrongen.

Kunnen we ons een wereld voorstellen die volledig draait op tuinafval en plantaardige olie? Junginger: ’Dat is simpelweg niet haalbaar. Er is wereldwijd niet genoeg duurzame biomassa om onze energiebehoefte volledig te dekken.’

Zonne- en windenergie

Daarom kijken we steeds meer naar andere duurzame alternatieven. Wind- en zonne-energie spelen een steeds grotere rol in het zoeken naar oplossingen voor de groeiende wereldwijde energiebehoefte.

Deze bronnen lijken ideaal: ze zijn schoon en in theorie onuitputtelijk. Maar waarom wordt biomassa dan nog steeds gebruikt, nu we deze nieuwe technologieën hebben?

Leestip: Duizenden booreilanden zijn op hun retour. Wat doen we ermee?

‘De grootste uitdaging van wind- en zonne-energie is dat ze alleen elektriciteit leveren, terwijl elektriciteit slechts een derde van onze energiebehoefte is. We hebben ook warmte en brandstoffen voor transport nodig,’ zegt Junginger.

Voor sommige sectoren, zoals zwaar transport en industrie, is overstappen op elektriciteit de komende twee tot drie decennia geen haalbare oplossing.

‘Daarnaast zijn wind en zon niet altijd beschikbaar. In Nederland kennen we genoeg bewolkte dagen waarop zonne-energie nauwelijks wordt opgewekt. Een bio-energiecentrale kun je daarentegen aan- en uitzetten wanneer je wilt, en daarbij de energie opslaan.’

Is biomassa vervuilend?

Er is nog steeds veel discussie over het gebruik van biomassa, vooral door de uitstoot van fijnstof en CO₂ bij verbranding. Is het wel een echt duurzaam alternatief voor fossiele brandstoffen? Junginger wijst erop dat moderne technologieën de uitstoot van fijnstof drastisch kunnen verminderen.

Leestip: Hebben de windparken op de Noordzee invloed op het weer?

Daarnaast richt de aandacht zich steeds meer op het opvangen en opslaan van CO₂-emissies. ‘Dit noemen we ‘negatieve emissies’: CO₂ via fotosynthese uit de lucht halen en permanent opslaan, bijvoorbeeld onder de zeebodem. Zo kan biomassa niet alleen energie leveren, maar ook bijdragen aan het verminderen van CO₂ in de atmosfeer.’

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!