Als Lavania Oluban naar foto’s van haar jeugd kijkt, voelen de herinneringen incompleet. ‘Het is wat wazig, alsof ik ontbrekende stukjes invul met een herinnering die niet echt bestaat,’ zegt ze.

Oluban (37) heeft maar een aantal foto’s van haar eerste paar verjaardagen. Maar haar zoon Arlo (7) heeft er minimaal 200. ‘Praktisch elke seconde van zijn leven is vastgelegd,’ vertelt ze. Haar zoon heeft zo veel foto’s en video’s van zijn verjaardagen dat hij het digitaal zou kunnen herbeleven.

5,3 miljard foto’s

In 2023 namen we, volgens fotodata-site Photutorial, met z’n allen ongeveer 5,3 miljard foto’s. Dat zijn elke seconde 61.400 foto’s. Oluban heeft meer dan 140.000 foto’s op haar telefoon staan, die ze op elk moment kan bekijken, opzoeken of delen.

‘Mensen slaan tegenwoordig veel meer data op over hun leven dan welke generatie dan ook,’ vertelt Fabian Hutmacher, psycholoog aan de Universiteit van Würzburg (Duitsland), die zich verdiept in hoe digitale media ons geheugen beïnvloeden. ‘We vragen ons af of het iets verandert aan de manier waarop we ons leven herinneren.’

Geheugensteuntje

Onze herinneringen aan gebeurtenissen in ons leven heten het autobiografisch geheugen. ‘Herinneringen zijn van groot belang voor onze identiteit,’ verklaart Hutmacher. ‘Ze zijn een soort back-up waar we naar kijken als we over ons leven nadenken.’

Leestip: Wat is serotonine – en kan dit gelukshormoon je humeur een boost geven?

Toch werkt je geheugen niet als het afspelen van een video. Neurologisch onderzoek toont aan dat dit geheugen gebaseerd is op interacties tussen de hippocampus (die nieuwe herinneringen opslaat) en de prefrontale cortex (die de herinneringen ordent in samenhangende verhalen).

Deze systemen zijn enorm gevoelig voor aandacht en emotionele betrokkenheid. Maar dit zijn juist de factoren die worden verstoord als je alleen maar aandacht hebt voor het vastleggen van het moment.

Foto’s kunnen je eigen autobiografische geheugen ondersteunen. Beelden kunnen je geheugen een handje helpen door details of emoties op te roepen die je misschien anders wel was vergeten.

Extern geheugen

Volgens Hutmacher zijn foto’s meer dan enkel een geheugensteuntje. Hij benoemt dat, in ons digitale tijdperk, de foto’s veranderen hoe we herinneringen aanmaken. Je iets herinneren is niet alleen meer intern; je geheugen is nu een interactie tussen je hoofd en externe bronnen zoals foto’s.

Leestip: Een strandbezoek is goed voor je brein, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek

Herinneringen afschuiven naar onze telefoon kan cognitieve belasting verminderen, maar onderzoek suggereert ook dat we ons hierdoor ook minder makkelijk details kunnen herinneren, behalve als we de beelden later nog eens bekijken. Dit leidt ertoe dat wanneer we op digitale beelden beginnen te vertrouwen om gebeurtenissen te reconstrueren, deze beelden niet meer als ondersteuning fungeren, maar een deel beginnen uit te maken van ons geheugen.

Onze herinneringen worden deels gevormd door wat we vastleggen, en waar we nog eens aan terugdenken. Dus weerspiegelen onze devices niet alleen hoe we terugkijken op het verleden. Ze geven ook vorm aan welke momenten we ons goed kunnen herinneren, en vermoedelijk hoe we onze eigen verhalen weten te reconstrueren.

Hoeveel is te veel?

Toch betekent meer foto’s niet automatisch tot betere herinneringen. Een onderzoek uit 2013 van cognitief psycholoog Linda Henkel toonde aan dat het fotograferen van objecten juist het geheugen kan verzwakken. Deelnemers leken te vertrouwen op de externe camera om voor hen dingen te ‘onthouden’. Maar als de deelnemers aandacht besteedden aan de objecten die ze vastlegden, konden ze zich deze later beter herinneren.

Leestip: Hersenonderzoeker legt uit waarom ChatGPT zo slecht is voor je brein

‘Als je bij een concert anderhalf uur staat te filmen, dan geniet je minder van de show. Maar het doet ook afbreuk aan de herinnering die je ervan hebt,’ verklaart Hutmacher. ‘Aan de andere kant kan een korte video van je favoriete liedje je geheugen een handje helpen.’

Veel mensen kijken niet regelmatig naar oude foto’s. En als je ze niet doorneemt en ordent, worden grote hoeveelheden foto’s al snel overweldigend. Dan kun je de betekenisvolle foto’s minder snel vinden. Julia Soares, docent psychologie aan Mississippi State University, legt uit: ‘Foto’s kunnen goede geheugensteuntjes zijn. Maar als je er nooit naar kijkt, haal je dat voordeel er niet uit en verlies je wellicht zelfs iets door die foto te hebben gemaakt.’

Onthouden of vergeten

Psychologen weten al lang dat ook vergeten hoort bij de werking van het geheugen. Maar in een wereld vol digitale beeld lijkt juist dat wat we besluiten vast te leggen, te verwijderen of naar terug te kijken, het proces te vervormen.

Onze fotogewoonten gaan niet alleen maar om het ophalen van herinneringen, ze hebben nu ook invloed op het vormen van herinneringen. Zo blijkt dat ervaringen ons beter bijblijven, als we foto’s ervan op sociale media plaatsen. En Soares ontdekte in 2023 dat het verwijderen van foto’s ervoor zorgt dat mensen zich bepaalde ervaringen minder goed herinnerden.

Voor Alina Nguyen (20) is de angst om te vergeten genoeg om alle foto’s te bewaren. ‘Ik ben wel bang om dingen te vergeten die ik niet heb vastgelegd,’ zegt ze over de 33.000 foto’s die op haar telefoon staan. ‘Vergeten kan eng zijn, zeker als het gaat om mensen of momenten die belangrijk voor me zijn.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!