Diep in de donkere spelonken van een kalksteengrot in Alabama zweven levensgrote figuren die aardse en spirituele werelden uitbeelden. Het uitgestrekte tafereel is meer dan duizend jaar geleden bij fakkellicht in de aarde van het plafond van de grot getekend. Het is zo omvangrijk en vaag dat het met het blote oog niet is te zien. De oude inkervingen behoren tot de grootste rotskunstcreaties in heel Noord-Amerika en zijn de grootste die ooit in een grot zijn ontdekt.
In een onderzoek dat vandaag in het tijdschrift Antiquity is gepubliceerd, beschrijven onderzoekers hoe zij gebruik hebben gemaakt van 3D-fotogrammetrie. Met deze techniek, die oorspronkelijk is ontwikkeld om uitgestrekte gebieden op aarde vast te leggen via luchtfoto’s, werden raadselachtige afbeeldingen blootgelegd in een ondergronds stelsel in het zuidoosten van de Verenigde Staten. Dit stelsel staat prozaïsch bekend als de ‘19th Unnamed Cave’. De locatie is afgeschermd om te voorkomen dat plunderaars en nonchalante speleologen uit winstbejag of per ongeluk de oude kunstwerken beschadigen of vernietigen.
Jan Simek, een archeoloog aan de University of Tennessee, Knoxville en hoofdauteur van het artikel, was al eerder in de 19th Unnamed Cave geweest. Op basis van het eerste onderzoek van de karstgrot in 1998 omschreven Simek en zijn medeauteur van het huidige artikel, Alan Cressler, de met gliefen bedekte plafonds als ‘de meest zuidelijke manifestatie van wat we nu beschouwen als een wijdverbreide, prehistorische artistieke traditie’ in Noord-Amerika voor de komst van Europese kolonisten.
Nu hebben ze in de 19th Unnamed Cave met behulp van een 3D-model nog meer kunst ontdekt. Dit keer ging het om afbeeldingen die bijna onzichtbaar zijn voor het blote oog en op een plek zitten waarvan nooit werd gedacht dat er levensgrote rotskunst te vinden was. De grotkamer is meer dan 450 vierkante meter groot en zo laag dat moderne speleologen op hun hurken moeten gaan zitten of moeten gaan liggen om het te kunnen zien. De oude makers moeten ooit hetzelfde hebben gedaan.
Fotograaf en medeauteur Stephen Alvarez zegt dat er duizenden en duizenden inkervingen zijn op het plafond van de grot.
Als dat in één grot in Alabama het geval is, kunnen er volgens de onderzoekers meer zijn in andere grotten.
‘Zij die er eerder zijn geweest’
De enorme inkervingen die door onverschrokken kunstenaars in een meedogenloze omgeving in het aarden plafond van de grot zijn gemaakt, zijn een millennium lang bewaard gebleven voordat ze werden ontdekt.
Simek, een vooraanstaand expert op het gebied van grotkunst in het zuidoosten van de VS, is zich terdege bewust van de vele ongemakken in de 19th Unnamed Cave. Zo zijn de drie kilometer lange gangen vochtig en donker en bevindt veel van de zichtbare grotkunst zich op de plafonds van gangen die nauwelijks één meter hoog zijn.
Simek geeft toe dat grotten erg onplezierig kunnen zijn. ‘Je gaat niet naar grotten omdat je ze zo leuk vindt, maar omdat daar iets moois is te vinden.’
Medeauteur Alvarez heeft ook van speleologie zijn beroep gemaakt. Hij levert regelmatig bijdragen aan National Geographic en is de oprichter van Ancient Art Archive. Deze non-profitorganisatie zet geavanceerde technologie in om oude kunst te behouden.
‘Vroeger vond ik het leuk om de grootste grotten ter wereld te verkennen, omdat ik de eerste wilde zijn die daar kwam’, zegt Alvarez, die in zijn jeugd de vele grotten van Tennessee heeft verkend. Toen hij echter prehistorische grotkunst ontdekte, raakte hij veel meer geïnteresseerd in wie daar voor hem was geweest.
De onderzoekers ontdekten de oude meesterwerken dankzij 3D-fotogrammetrie. Met deze opkomende technologie kunnen driedimensionale modellen worden gemaakt op basis van overlappende foto’s. Cartografen gebruiken deze technologie al jaren. Aan de hand van luchtfoto’s die elkaar overlappen, kunnen ze de fysieke kenmerken van de aarde afleiden en topografische kaarten maken.
Voor fotogrammetrie hoef je echter niet in een vliegtuig te zitten. Met de juiste apparatuur, het juiste team en veel geduld kan de techniek ook diep onder de grond worden toegepast.
Het team verbleef twee maanden ondergronds om met een digitale camera, ledlampen en een foto-installatie, opgesteld op de droge grotbodem of in kniediep water, elke centimeter van het plafond van de hoofdkamer in de 19th Unnamed Cave vast te leggen. In totaal werden er zestienduizend foto’s genomen.
Veel van het echte werk moest echter nog komen. Hiervoor moest elke foto van vijftig megapixel worden geüpload en tot een groter 3D-model worden verwerkt. (De enorme hoeveelheid gegevens deed volgens Alvarez ‘onze eerste computer smelten’).
Terwijl de foto’s over elkaar werden gelegd en een digitaal model van het plafond van de grot werd geëxtrapoleerd, keken de onderzoekers gretig of ze details zagen die te groot of te vaag waren om met hun eigen ogen of met standaardfoto’s van de ruimte te kunnen onderscheiden.
‘Ik wilde Jan een nieuwe slangenfiguur tonen die ik had ontdekt, toen hij zei: ‘En die grote kerel daar?,’ herinnert Alvarez zich.
‘Groot’ was een understatement. De figuren die uit de foto’s tevoorschijn kwamen, waren levensgroot. Sommige waren zo fijn ingekerfd dat ze met het blote oog niet te zien waren. De grootste was meer dan drie meter lang. Deze slangachtige figuur had de kenmerkende tekens van een diamantratelslang, een krachtig symbool in de inheemse tradities in het zuidoosten. Volgens het team is dit het grootste bekende stuk grotkunst in Noord-Amerika. In grootte is het vergelijkbaar met rotskunst waarvan men nooit had gedacht dat deze buiten het Amerikaanse Zuidwesten zou bestaan.
‘Geestwezens met menselijke kenmerken’
In het artikel worden de vijf grootste gliefen beschreven. De andere vier zijn kleiner, maar niet minder boeiend. Ze stellen menselijke figuren voor die met ceremoniële regalia lijken te zijn getooid.
De gliefen verschillen zo van andere, bekendere figuren die Simek in grotten in de buurt heeft gezien, dat hij voorzichtig is met het toeschrijven van een betekenis of bedoeling aan de oude kunstwerken. Tegelijkertijd vertonen de ‘geestwezens met menselijke kenmerken’ volgens de archeoloog parallellen met andere rotskunst in het zuidoosten en elders in Amerika.
‘Mensen hebben hun conceptuele universum gebaseerd op de natuurlijke wereld waarin zij leefden’, schrijft Simek. Fysieke grotten werden hierdoor een krachtige weergave van de onderwerelden van hun geloofssysteem.
Met behulp van fakkels en gereedschappen lijken de kunstenaars de figuren opzettelijk te hebben ontworpen en vakkundig te hebben uitgevoerd. In tegenstelling tot grotkunst in plaatsen als de Chauvet Grot in Frankrijk, vertrouwden de kunstenaars niet op minerale pigmenten. Waarschijnlijk hebben zij de figuren hurkend of liggend met gereedschap of met hun vingers in het lage plafond van aarde gekrast.
‘Stel je eens voor dat je dat bij fakkellicht doet’, zegt Alvarez. ‘Je kunt maar één poging wagen. Misschien is het maken van de kunst net zo belangrijk als de kunst zelf.’
Hoewel de onderzoekers alleen kunnen speculeren over de specifieke technieken of overtuigingen van de grotkunstenaars, weten ze genoeg over het leven in wat nu Alabama is tijdens de Woodland-periode tussen ongeveer 1000 v.Chr. en 1000 n.Chr. Op basis van een analyse van aardewerkscherven en een koolstofdatering van houtskool en een toorts uit de grot werd geconcludeerd dat het kunstwerk ergens tussen de tweede en de tiende eeuw n.Chr. is gemaakt. Het onderzoek werd deels gefinancierd door de National Geographic Society.
In die tijd waren de inheemse bewoners van het gebied bezig met een langdurig proces van domesticatie, temmen en het verbouwen van gewassen als zonnebloemen en maygrass (Phalaris caroliniana). Deze innovaties luidden volgens Simek een ‘periode van belangrijke economische en sociale veranderingen’ in.
De aanwezigheid van enorme rotskunst in het zuidoosten benadrukt volgens Alvarez alleen maar dat ideeën al vóór het Europese contact over en weer werden uitgewisseld op dit continent. De vondst weerlegt het idee dat grote figuren alleen verder naar het westen werden afgebeeld in staten als Utah, Texas of Baja California.
Het onderzoek doet ook vragen rijzen over wanneer het werk van een archeoloog nu precies gedaan is. Het suggereert dat er in de ondergrondse wereld nog genoeg te vinden valt en dat reeds onderzochte vindplaatsen interessant kunnen zijn voor fotogrammetrie om nog ongeziene artefacten aan het licht te brengen.
Simek denkt dat de kunst in de 19th Unnamed Cave mogelijk vaker voorkomt dan we ons realiseren en dat we gewoon nog niet de juiste manier hebben gevonden om er naar te zoeken. Hij voegt eraan toe dat onderzoekers die zoeken naar andere oude kunstwerken een race lopen tegen zowel natuurlijke erosie van deze delicate omgevingen als de acties van andere mensen.
‘Je hoeft alleen maar het plafond aan te raken en het is weg’, zegt Alvarez.
Nog gecompliceerder zijn de problemen die de locaties van de grotten zelf oproepen. Veel grotten in de VS bevinden zich op privéterrein. Ze zijn eigendom van mensen die niet over de nodige financiële middelen en beveiliging beschikken om de grotkunst op de juiste manier te bewaren en te onderhouden. Simek: ‘Van alle beschaafde landen ter wereld hebben wij een van de meest ineffectieve programma’s voor de bescherming van erfgoed.’
Archeologen uit het zuidoosten hebben geprobeerd dat te verbeteren, te beginnen met de naam van de grot. Deze is geanonimiseerd om eventuele belangstellenden (of plunderaars) uit de grot te weren.
‘Wij maken nooit de locatie van grotten bekend’, schreven Simek en Cressler in een artikel voor een symposium over grotbeheer in 1999. ‘En we bevestigen of ontkennen nooit de gissingen van archeologen en speleologen.’
Wat kunnen de onderzoekers dan wel bevestigen over de mysterieuze grot en de al even raadselachtige figuren die erin zijn gekerfd?
‘Het zal jaren duren voordat we weten wat er op die plafonds staat’, zegt Alvarez. ‘Door de enorme omvang van de inkervingen op dat plafond van duizend vierkante meter is deze grot een van de ongelooflijkste dingen die ik ooit heb gezien.’
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
