In Polynesië zijn tattoos meer dan een plaatje

Ta-tau, ta-tau, ta-tau. Het geluid van de traditionele Polynesische tatoeage-instrumenten weerklinkt terwijl het vlijmscherpe botje in mijn huid dringt en de assistent van tattookunstenaar James Samuela mijn been vasthoudt. Ik kijk uit het raam naar het groene binnenland van Moorea en de tijd begint te vertragen. Ik heb drie jaar over deze tatoeage nagedacht. Tussen het persoonlijke begingesprek in de tuin van de studio en de voltooiing van de tatoeage zit minder dan drie uur.

Cruiseschepen zijn welkom in Papeete, de hoofdstad van Tahiti. Tahiti is een van de populairste toeristenbestemmingen in de regio.

De Polynesische tatau (een onomatopee voor de activiteit van tatoeëren) is drieduizend jaar oud en de ontwerpen ervoor zijn al net zo verschillend als de mensen die er een hebben. De Polynesische driehoek omvat meer dan duizend eilanden in het zuidelijke deel van de Grote Oceaan, die tientallen culturele groepen vormen. De meeste daarvan kennen hun eigen tradities op het gebied van tatoeages.

Tattoos zijn inmiddels over de hele wereld populair en zijn niet langer iets dat je voor je werk moet bedekken. De laatste tijd zijn inheemse tatoeage-tradities steeds zichtbaarder geworden: in 2021 werd een Maori journalist de eerste persoon met traditionele gezichtstekeningen die presentator werd van een primetime nieuwsprogramma op de Nieuw-Zeelandse televisie. Op de cover van het National Geographic-nummer van juli 2022 staat Quannah Rose Chasinghorse, een model met een Hän Gwich’in en Oglala Lakota achtergrond, gefotografeerd in de buurt van de rode bergen in Tse’Bii’Ndzisgaii, oftewel Monument Valley Navajo Tribal Park (het portret van Kiliii Yüyan is een onderdeel van reportages over de inheemse soeverereiniteitsbeweging).

Een man met een tattoo op zijn arm is aan het vissen in Fakarava, de grootste atol in Frans-Polynesië die deel uitmaakt van een UNESCO biosfeerreservaat.

De unieke schoonheid van Polynesische tattoo-ontwerpen hebben bezoekers, waaronder ook ik, ertoe gebracht om een blijvende souvenir mee naar huis te nemen. Maar als je rekening wil houden met het verschil tussen het eren van een cultuur en het toe-eigenen van de symbolen ervan, hoe kunnen reizigers die geen deel uitmaken van die cultuur dan op een respectvolle manier aan zo'n tatoeage komen?

Omdat deze gewoonte onlosmakelijk verbonden is met de Polynesische levensstijl, moet je je bewust zijn van de betekenis van je tatoeages en het belang van de communicatie met de tattookunstenaar.

De eilanden die samen Polynesië vormen zijn cultureel verschillend en hebben unieke tradities en symbolen voor tattoos. Op deze afbeelding uit Teiki Huukena’s Polynesian Tattoo Dictionary: Marquesas Islands staat een peka ‘enana kruis afgebeeld. Het is een van de populairste motieven op de Marquesaseilanden en stelt een menselijke vorm voor met de vier ledematen als golvende lijnen in een vierkante vorm.

Tattoos als culturele communicatie

In het verleden werd de Polynesische cultuur mondeling overgeleverd, maar speelden ook tatoeages een rol in de kennisoverdracht, waarbij het lichaam als ‘canvas’ diende. ‘Traditioneel gezien was tatau een soort middel om je te identificeren en je sociale rang te laten zien, om de familiestamboom te documenteren en belangrijke mijlpalen weer te geven,’ vertelt Samuela. Zijn ouders waren afkomstig uit Frans-Polynesië, zijn moeder van de Marquesaseilanden en zijn vader van Tahiti, de hoofdstad van Frans-Polynesië.

De dansende vlam van de Marquesaseilanden symboliseert het licht dat de dood op afstand houdt.

De spiraalvorm stelt een opgerolde varen voor, en staat voor het start van een nieuw leven in de tattoocultuur van de Marquesaseilanden.

‘Op de verschillende archipels waren verschillende tatoeagepraktijken en hadden symbolen verschillende betekenissen,’ merkt Samuela op. ‘Zo hadden mensen die op een eiland met bergen leefden een ander symbool voor de aarde dan mensen op een atol met alleen kokosbomen, door hun verschillende ervaringen.’

De spiraalvorm stelt een opgerolde varen voor, en staat voor het start van een nieuw leven in de tattoocultuur van de Marquesaseilanden.

Dit ontwerp afkomstig van de Marquesaseilanden bevat een herhaling van vormen die de weidsheid van een blauwe lucht en een mooie reis overbrengt.

Op veel eilanden in de Grote Oceaan werden traditionele culturele gewoonten na de komst van westerlingen ontmoedigd of verboden. ‘Het zetten van tatoeages was vaak een teken van verzet tegen de koloniale machthebbers, dus het was een van de eerste dingen die de witte mensen probeerden tegen te gaan,’ zegt Tricia Allen, een tatoeëerder uit Oahu die zich grondig heeft verdiept in de Polynesische geschiedenis, tevens auteur van The Polynesian Tattoo Today en Tattoo Traditions of Hawaiʻi. ‘In de afgelopen decennia hebben de bewoners van de eilanden in de Grote Oceaan veel van hun traditionele gebruiken nieuw leven in geblazen, en ze zijn trots op hun culturele erfgoed. Het is dan ook niet moeilijk te begrijpen waarom tattoos een gevoelig onderwerp kunnen zijn voor inheemse bewoners.’

(Ontdek hoe mensen van de Marquesaseilanden hun rijke culturele erfgoed bewaren.)

Je eigen verhaal vertellen

Voor veel Polynesische tattookunstenaars is de vraag ‘respect of toe-eigening’ simpel te beantwoorden omdat elke tatoeage volledig uniek is, en ontstaat door een gesprek tussen de klant en de kunstenaar.

In een hotelkamer van Annie Grey’s Lagoon Beach Resort, in Apia, Samoa wordt een traditionele tattoo gezet bij een toerist.

‘Ik vraag klanten om iets over zichzelf te vertellen, hun eigen verhaal, en waarvoor zij willen dat hun tatoeage staat,’ zegt Eddy Tata. Deze tattookunstenaar van de Marquesaseilanden werkt aan boord van de Aranui 5, die deels als passagiersschip, deels als vrachtschip vanuit Tahiti naar de Marquesaseilanden, Tuamotu en de Genootschapseilanden vaart. ‘Tijdens het gesprek maak ik het ontwerp al in mijn hoofd. Als klanten me een plaatje laten zien en precies zo'n ontwerp willen, maak ik dat niet na. Wanneer je iets persoonlijks van iemand anders namaakt, is dat een vorm van toe-eigening, alsof je het verhaal van iemand anders steelt. Dat leg ik ook uit, en dan pas ik het ontwerp zo aan dat het klopt met het verhaal van de klant.’

Veel Polynesische kunstenaars maken niet eerst op papier een schets van de tatoeage die ze daarna op de huid overtrekken; ze schetsen het ontwerp rechtstreek op het lichaam met een pen. Door die schets uit de losse pols kunnen tatoeëerders een eenmalige compositie bedenken terwijl ze bezig zijn.

(Deze voormalige Boeddhistische monnik verspreidt positiviteit via zijn tattookunst.)

Hoewel er online bronnen te vinden zijn met de betekenis van verschillende afbeeldingen en patronen, klopt veel van die informatie niet. Daarom is het heel belangrijk om met de kunstenaar te overleggen over het doel van de tattoo en wat je wil afbeelden.

Voor veel mensen hebben hun tatoeages een diepe betekenis en zeggen deze iets persoonlijks over ze. Omdat tatoeages van oudsher een manier waren om familiestambomen en prestaties weer te geven, zijn er ontwerpen die voorbehouden zijn voor specifiek gebruik en die tapu, oftewel verboden, zijn voor anderen. Daarnaast bestaan er op de verschillende eilandengroepen oude tradities over waar op het lichaam tattoos worden gezet. Zo hebben de strijders van Tonga ze tussen hun middel en hun knieën.

Een man met een typisch Polynesische tattoo over zijn hele lichaam en gezicht in Moorea, Frans-Polynesië.

Hoewel je je als reiziger natuurlijk ergens door kunt laten inspireren, helpt het als je een verbinding hebt met het ontwerp dat je uiteindelijk kiest: je loopt er tenslotte wel een poosje mee rond. Bij voorkeur zegt het iets over jouw ontwikkeling als persoon en over je prestaties.

‘Over elke tatoeage die ik heb, heb ik drie jaar gedaan. Vanaf het moment dat ik erover begon na te denken, tot het vinden van de juiste kunstenaar, tot het gesprek met die kunstenaar over waar de tattoo voor stond,’ vertelt Tahiarii Yoram Pariente, een Polynesisch cultureel adviseur en conservator die op Raʻiātea woont. ‘De pijn en het symbolische van het zetten van een tatoeage is iets heel eigens en wat je ziet is niet altijd wat je krijgt. Mensen snappen je verhaal niet automatisch als ze naar je tatoeage kijken. Het is slechts de omslag van het boek dat je als persoon bent.’

(Deze vrouw zeilde zonder kaarten over de Grote Oceaan en blies zo een Polynesische traditie nieuw leven in.)

Bewuste keuzes

Als mensen zich bewust zijn dat er altijd een betekenis en een verhaal achter Polynesische tattoos zitten, denken ze volgens Samuela langer na over wat ze willen en hoe ze hun persoonlijke reis willen herdenken. ‘Tattoos zijn een onderdeel van ons leven. Het is cultuur, geen mode,’ stelt hij. ‘Ik ben altijd bereid om de traditionele tatau-kunst met andere mensen te delen.’

Zoals altijd komt het er uiteindelijk op neer dat je als bezoeker van een bestemming de wensen van de inheemse bevolking respecteert. Veel van deze culturen zijn levend en wel. Wanneer mensen uit die cultuur vinden dat elementen uit hun kunst met rust moeten worden gelaten, moet je daarvoor respect opbrengen.

‘Mensen realiseren zich niet dat het grote verschil tussen traditionele tattoos en moderne tatoeages is dat het in de traditionele culturen een manier was om je te conformeren aan de culturele normen,’ zegt Allen. ‘Dat is heel anders in de westerse cultuur, waar een tatoeage meestal staat voor individualiteit.’

Tattookunstenaars adviseren mensen weliswaar om zorgvuldig te zijn in hun keuze, maar ze roepen reizigers ook op om wel geïnteresseerd te blijven. Tata benadrukt dat hij het positief vindt als mensen nieuwsgierig zijn naar de traditionele oorsprong van tatau en daar ook gevoelig voor zijn. ‘Wees niet bang voor tattoos,’ zegt hij. ‘Ik vind het een eer om mijn cultuur met anderen te delen, en dit is een manier waarop de hele wereld kennismaakt met mijn cultuur.’

(In het ijskoude noorden van Europa maakt de lokale bevolking een eind aan decennia van toerisme op basis van stereotypen.)

Terug in de studio van Samuela trekt een gekko korte sprintjes over de muur en steekt een nieuwsgierig paard zijn hoofd door het open raam. Ik kijk naar het nieuwe symbool op mijn been. Voor een buitenstaander is het golvende, zwarte patroon misschien slechts een mooi ontwerp. Maar voor mij vertelt het een belangrijk verhaal over mijn leven: over mijn verbondenheid met water en reizen, en mijn werk als schrijver over mensen en plekken.

De Polynesische cultuur en het verhaal dat je tatoeages vertellen worden een blijvend deel van jezelf. ‘Je wordt naakt en zonder iets geboren. Tijdens je leven verzamel je herinneringen en wanneer je uiteindelijk sterft, laat je alles weer los,’ zegt Pariente. ‘Het enige dat je tijdens je leven verzamelt en dat ook na je dood bij je blijft, zijn je tattoos.’

‘Wat je op de huid ziet, is het bijproduct van de tattoo, het is de huid die je maakt. Je kerft het verhaal van je leven in je huid,’ voegt hij daaraan toe. ‘Het is een stukje eeuwigheid.’

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com.