Lopend door het tropische regenwoud van Frans-Guyana kom je gigantische spinnenwebben tegen, met een lengte langer dan een stadsbus. In de webben wachten duizenden spinnetjes van slechts een halve centimeter op prooien die vast komen te zitten. Daarna komen de roofdiertjes aangestormd om hun slachtoffers te grijpen.
‘Met een groep kunnen ze prooien zoals motten en sprinkhanen vangen, die tot wel 700 keer zo zwaar zijn als één enkel spinnetje,’ vertelt etholoog Raphaël Jeanson. Hij doet aan het Centre de Biologie Intégrative in het Franse Toulouse onderzoek naar het gedrag van dieren in hun natuurlijke omgeving. De Anelosimus eximus is een zogenaamde ‘sociale’ spin, die in grote kolonies leeft waarin de dieren samenwerken. Dat is zeer zeldzaam voor spinnen.
Ter geruststelling van de arachnofoben: de amberkleurige Zuid-Amerikaanse spinnetjes zijn kleiner dan een lieveheersbeestje en vormen zelfs geen gevaar voor mensen wanneer ze gezamenlijk jagen.
Lees ook: Waarom spinnen op zoek gaan naar oudere partners
Sterker nog, mogelijk kunnen we iets leren van deze spinnen wat betreft samenwerken aan een voor iedereen gunstig resultaat.
In een artikel dat onlangs werd gepubliceerd in het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences beschrijven hoofdauteur Jeanson en zijn collega’s hun ontdekking dat deze spinnen de meeste prooien vangen wanneer ze hun bewegingen synchroniseren. Om preciezer te zijn doen de achtpotigen een pop-and-lock-achtige ‘dans’, waarbij ieder dier plotseling start en stopt, en allemaal op hetzelfde moment.
De spinnen doen natuurlijk niet echt een funky dansje; ze voelen de trillingen van zowel het insect dat in het web vastzit als van hun soortgenoten die meedoen met de jacht. Als elke spin in een eigen ritme zou bewegen, zou dat zoveel ‘ruis’ opleveren dat ze het gevangen insect niet meer konden ‘horen’. Door hun bewegingen op elkaar af te stemmen, kunnen de spinnen de prooi beter waarnemen.
Aan deze strategie zit ook een risico verbonden: als ze te lang wachten om hun bewegingen te coördineren, kunnen hun soort- en webgenoten eerder bij de prooi komen. Maar de onderzoekers ontdekten dat de beloning voor het gezamenlijk synchroniseren (goed in staat zijn om voedsel te traceren in hun enorme webben) een compensatie vormt voor dat risico. Dat stimuleert de soort om samen te werken en de opbrengst te delen.
Zie ook: Vintage foto's van insecten en spinnen in levendig detail
Het observeren van de coördinatiepatronen van de spinnen zou bovendien leerzaam kunnen zijn voor ontwikkelaars van robots of computerprogramma’s die gebaseerd zijn op zwermintelligentie, voegt Jeanson daaraan toe.
Harmonieus op jacht
Slechts zo'n 20 van de 50.000 bekende spinnensoorten leven in permanente ‘sociale’ kolonies waarin wordt samengewerkt, en deze komen allemaal voor in de tropen en subtropen. Hun gedrag kan variëren van het zorgen voor elkaars jongen tot het simpelweg samenleven in hetzelfde web zonder elkaar aan stukken te scheuren. A. eximus is de eerste soort waarvan de gesynchroniseerde bewegingen kwantitatief zijn onderzocht, vertelt Jeanson.
De schuwe dieren zijn nogal moeilijk te bestuderen. ‘Als we te veel herrie maken rond het web, houden ze zich schuil,’ legt Jeanson uit.
Het is makkelijk om ze te vinden. Hun enorme, glinsterende webben zijn niet te missen langs de wegen in Frans-Guyana, een Frans overzees departement dat ongeveer twee keer zo groot is als Nederland, gelegen in de noordoostelijke punt van Zuid-Amerika. Jeanson en zijn collega’s hadden daardoor volop mogelijkheden om de sociale spinnen in actie te zien.
Zie ook: Spin maakt radslagen en wordt de inspiratie voor nieuwe robot
Om meer te weten te komen over de geheimen van de kolonies van deze spinnetjes, zetten de wetenschappers een experiment op in het veld. Ze maakten video-opnamen van de reacties van kleine groepen van gemiddeld zo'n 25 spinnen op een lokmiddel, in dit geval een dode daas die met metaaldraad aan een motortje was bevestigd.
Het team kon de trillingen van het aas bepalen, waardoor ze in realtime konden meten hoe de spinnen reageerden op verschillende variabelen, bijvoorbeeld de zachte, subtiele trillingen van een kleine prooi versus het gespartel van een groot prooidier.
De onderzoekers voerden deze data in een computermodel in om meer spinnenjachtscenario’s te simuleren dan die alleen door middel van observaties konden worden vastgelegd. Uit de modeldata bleek dat de wilde spinnen succesvoller waren bij het vangen van prooien wanneer ze hun bewegingen synchroniseerden dan wanneer ze dit niet deden.
Een andere fascinerende ontdekking was volgens Jeanson dat de spinnen hun gedrag aan de situatie konden aanpassen. Als een klein insect, dat subtielere trillingen veroorzaakte, in het web gevangen raakte, moesten de spinnen hun bewegingen synchroniseren om hun prooi waar te nemen. Maar dat was niet noodzakelijk bij een groot insect, dat zorgde voor wilde, grote bewegingen.
‘Het is te vergelijken met mensen die in een ruimte met elkaar kletsen,’ vertelt Jeanson. ‘Als het geluid heel zacht is, moet iedereen zich stilhouden om het te kunnen horen. Maar als er een enorme explosie is, dan hoeft dat niet.’
Spinnenouders: ze lijken sprekend op ons
De ontdekking roept een aantal interessante vragen op, zegt evolutionair bioloog Lena Grinsted, die hoofddocent is aan de Britse University of Portsmouth en die niet betrokken was bij het onderzoek.
Zo vraagt zij zich af of alle spinnen evenzeer geneigd zijn om te synchroniseren, of dat er ook valsspelers zijn. Dat is een aspect van het gedrag van sociale dieren dat nog wordt onderzocht.
Het onderzoek is een goede aanleiding om een onbekende soort onder de aandacht te brengen, die ‘totaal niet voldoet aan alle stereotypen die er bestaan over spinnen,’ aldus Grinsted, die onderzoek heeft gedaan naar sociale spinnen in Zuid-Amerika, Afrika, Azië en Europa.
Zo zijn sociale spinnen zoals A. eximus bijzonder omdat ze toestaan dat andere spinnen en insecten in hun web verblijven.
‘Ik noem ze vaak hippie-spinnen, omdat ze best relaxed en tolerant zijn.’
De sociale achtpotigen zijn ook een soort pleegouders; ze zorgen niet alleen voor hun eigen jongen maar ook voor die van soortgenoten in hun buurt. Na een succesvolle jacht nemen moederspinnen bovendien voedsel mee voor hun spinnenkindjes.
‘Ze gaan zitten en braken kleine beetjes vloeibaar voedsel op,’ vertelt Grinsted. ‘En dan kruipen de kleintjes naar ze toe en drinken uit de monddelen van de vrouwtjes.’ Volgens haar is het ‘gewoon echt schattig’.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
