Het stoffelijk overschot kreeg de naam Sasha, naar de jager die het vond.

Russische wetenschappers weten niet zeker of hun tienduizend jaar oude Sasha een mannetje of een vrouwtje was. Maar die naam kan voor allebei worden gebruikt, leggen ze uit.

Het was voor wetenschappers die zich bezighouden met de ijstijd al een klein wonder dat er überhaupt iets over was van Sasha, een wolharige neushoorn uit dat vervlogen tijdperk.

In tegenstelling tot wolharige mammoeten, die ook in de ijstijd leefden, worden er van wolharige neushoorns zelden restanten gevonden. Hun plek op de evolutionaire tijdslijn is minder duidelijk. En over hun leefwijze - wat ze aten en hoe lang ze leefden - is weinig bekend.

De wederopbouw van Sasha

Afgelopen december ontfermde een team van wetenschappers van het Paleontologische Instituut van de Russische Academie van Wetenschappen en van de Sakha Academie van Wetenschappen uit het noordoosten van Rusland zich over het kleine, ineengezakte kadaver van Sasha en brachten het weer tot leven.

De resten, die grijs waren toen ze werden gevonden, werden schoongemaakt. De onderzoekers waren verrast dat de vacht van de jonge neushoorn licht en rossig van kleur bleek te zijn. Een analyse van de tanden van Sasha maakte duidelijk dat het dier ongeveer zeven maanden oud was toen het stierf.

Volgens de Siberian Times waren de onderzoekers verbaasd dat de neushoorn nog zo jong was. Sasha is groot voor zijn of haar zeven maanden. Het dier is ongeveer anderhalve meter lang en rond de vijfenzeventig centimeter hoog. Die omvang hebben hedendaagse neushoorns in Afrika pas als ze anderhalf jaar oud zijn.

Olga Potapova is als wetenschapper verbonden aan de Mammoth Site of Hot Springs in de Amerikaanse staat South Dakota. Deze organisatie houdt zich bezig met het preserveren en onderzoeken van onder meer mammoetresten. Potapova richt zich in haar werk vooral op grote, uitgestorven zoogdieren uit de ijstijd en ze doet momenteel onderzoek naar Sasha. Daarover wil ze nog niet te veel loslaten.

Wat ze wel kwijt wil, is hoe belangrijk de vondst is voor het wetenschappelijke inzicht in deze periode. Er werden eerder al restanten van wolharige neushoorns gevonden, maar Sasha is de enige intacte mummie van een neushoornjong van deze soort, genaamd Coelodonta antiquitatis.

“Deze vondst biedt wetenschappers inzicht in verschillende aspecten van de biologie en morfologie van de wolharige neushoorn,” stelt zij. Ze bedoelt daarmee dat de onderzoekers kunnen achterhalen hoe het dier zich ontwikkelde, wat het at, en wat het verschil was met andere wolharige neushoorns.

Het is een raadsel waaraan Sasha overleed en waarom het dier zo goed bewaard bleef.

“We [paleontologen en geologen] denken dat we best veel weten over de laatste ijstijd en over de dieren die toen leefden. Maar in werkelijkheid gaat het slechts om het topje van de ijsberg,” aldus Potapova.

Aanwijzingen over de laatste ijstijd

De restanten werden in 2015 gevonden in het permafrost langs een Siberische rivier. Zoals de naam al enigszins aangeeft, is permafrost grond die gedurende meer dan twee opeenvolgende jaren onafgebroken bevroren is. Maar in Siberië verwijst het vaak naar grond die al duizenden jaren bevroren is.

Deze regio is het enige bekende leefgebied van de wolharige neushoorn. Een van de grote vraagtekens rond de soort is waarom deze de Beringlandbrug niet is overgestoken, vertelt Potapova. Dit was een landbrug die mogelijk ooit het noordoosten van Rusland en Alaska met elkaar verbond.

Algemeen wordt aangenomen dat wolharige mammoeten, steppenwisenten en rendieren deze brug in het pleistoceen overstaken. Maar er bestaan ook vraagtekens over de manier waarop wolharige neushoorns zich hadden aangepast om te overleven in dit klimaat.

Een mysterieus einde

Wetenschappers hebben enkele theorieën over de oorzaak van het uitsterven van de wolharige neushoorn, maar een solide verklaring ontbreekt nog.

Een in augustus vorig jaar gepubliceerd onderzoek leverde aanwijzingen op dat ze mogelijk uitstierven door een genetische afwijking. Uit hun gefossiliseerde overblijfselen bleek dat veel dieren een halsrib hadden, een conditie die wordt geassocieerd met geboorteafwijkingen. Volgens de onderzoekers was inteelt mogelijk een factor die bijdroeg aan de ondergang van de soort.

Potapova noemt nog twee andere theorieën over het uitsterven van de soort.

De eerste is dat klimaatverandering een nadelige invloed had op de eetgewoonten van herbivoren, wat op zijn beurt leidde tot het uitsterven van grotere carnivoren zoals de holenleeuw en de sabeltandkat.

De tweede theorie is dat ze door mensen werden uitgeroeid.

“Uit recent onderzoek naar het DNA van veel uitgestorven herbivoren bleek dat de populaties al terugliepen en dat hun genenpoel al achteruitging lang voordat de mens zijn intrede deed op deze twee continenten,” stelt Potapova. Om die reden hecht zij de meeste waarde aan de eerste theorie.

Volgens Potapova zijn Sasha’s restanten alleen onvoldoende om te achterhalen waarom de soort uitstierf, maar vormen ze wel een belangrijk stukje in de grotere puzzel van de soort.