Stel dat de leraar jou bij het volgende proefwerk vraagt het goede antwoord aan te geven door erop te spugen?
Nee, lach niet. Uit recent onderzoek is gebleken dat schuttersvissen menselijke gezichten kunnen herkennen door straaltjes water naar de correcte beelden op een beeldscherm te spugen.
In het wild gebruiken schuttersvissen hun spuugpistool om insecten en andere prooidiertjes van overhangende takken het water in te spuiten om ze daarna te verschalken. Maar in het laboratorium werden de vissen met behulp van voedsel getraind om hun scherpschuttersgaven toe te passen tijdens een experiment op het gebied van dierlijke kennisverwerving.
Met andere woorden, voor wat hoort wat.
“Van vissen wordt vaak gedacht dat ze dingen maar heel kort kunnen onthouden of dat ze hooguit intelligent genoeg zijn om zeer eenvoudige taken uit te kunnen voeren,” zegt Cait Newport, zeebiologe aan de University of Oxford en hoofdauteur van de nieuwe studie. “Maar zelfs voor basistaken als het vinden van voedsel of partners, of het ontsnappen aan roofdieren, hebben ze een goed geheugen en behoorlijk wat intelligentie nodig.”
Zo bleek uit het nieuwe onderzoek dat schuttervissen, die zich het liefst in mangrovebossen verschuilen, getraind kunnen worden om een driedimensionale weergave van een menselijk gezicht met die van een ander gezicht te vergelijken. Bovendien konden deze vissen het gezicht zelfs herkennen als het 30, 60 of 90 graden werd gedraaid, van een frontale aanblik naar een profielaanblik.
Hoewel de vissen minder accuraat werden en ook meer tijd nodig hadden om tot een beslissing te komen naarmate de beelden verder werden gedraaid, doen de resultaten volgens Newport denken aan wat mensen en andere primaten op dit gebied kunnen.
“Dat de vissen dit experiment met menselijke gezichten überhaupt kunnen uitvoeren, is al indrukwekkend genoeg, gezien het feit dat ze tijdens hun evolutie niet de noodzaak hebben gehad om het herkennen van menselijke gezichten te ontwikkelen en omdat gezichten zeer lastige objecten zijn om te onthouden,” aldus Newport. (Lees ook: Dit kleine visje kan zichzelf herkennen in een spiegel)
Geen kwestie van intelligentie
Het lijkt misschien verbluffend dat zulke eenvoudige dieren als vissen kunnen leren om menselijke gezichten te herkennen. Maar dat is het niet.
“Ik zou heel erg verbaasd zijn geweest als ze dit niet hadden gekund,” zegt Vera Schluessel, zoöloge aan de Universität Bonn in Duitsland.
Hoewel Schluessel niet was betrokken bij de nieuwe studie, heeft ze gedurende tien jaar onderzoek gedaan naar kennisverwerving bij cichliden, haaien en roggen. In die periode verzette ze zich altijd tegen het idee dat vissen dom of primitief zijn omdat ze kleinere hersenen hebben dan andere diersoorten.
“Het vissenbrein zit heel anders in elkaar dan het zoogdierenbrein, maar het is zeker niet simpel,” zegt Schluessel. (Lees ook hoe de gezichtsuitdrukking van honden verandert als er naar ze wordt gekeken)
Neem bijvoorbeeld poetsvissen in een koraalrif. Volgens haar kunnen deze visjes honderden of misschien zelfs duizenden verschillende vissen van elkaar onderscheiden, om hun schubben te ontdoen van dode stukjes huid en parasieten. Als deze visjes daartoe in staat zijn, waarom zouden schuttersvissen dan niet kunnen leren hoe ze menselijke gezichten kunnen herkennen en onthouden?
Net als van schuttersvissen is ook van duiven en bijen bekend dat ze menselijke gezichten kunnen herkennen, zelfs wanneer die door draaiing zijn vertekend. Hoe goed ze daarin zijn, hangt af van de soort en van de experimentele opzet, maar het feit dat al deze soorten onbekende objecten kunnen herkennen zonder daarbij te beschikken over een neocortex, zoals zoogdieren, betekent dat dierlijke intelligentie niet alleen wordt bepaald door de omvang en vorm van de hersenen.
“De grote vraag is niet of vissen al dan niet intelligent zijn,” zegt Newport, “maar of ze complexe taken op dezelfde manier uitvoeren als dieren met grotere hersenen, of dat ze eenvoudigere oplossingen hebben gevonden voor het uitvoeren van dat soort taken.”
Uit het nieuwe onderzoek komt naar voren dat deze vissen “mechanismen gebruiken die vergelijkbaar zijn met die van primaten,” zegt zij.
Leven in 3D
Misschien is er een andere reden waarom schuttervissen zo snel kunnen leren om vertekende objecten te herkennen. Anders dan mensen hebben vissen tijdens hun evolutie het vermogen ontwikkeld om zich probleemloos door een wereld van drie dimensies te bewegen.
Dat betekent volgens Schluessel dat de vissen voortdurend en vanuit alle richtingen en gezichtshoeken door objecten worden benaderd, zodat het heel begrijpelijk is dat schuttersvissen een object dat door draaiing een beetje is vertekend toch kunnen herkennen.
Hoewel ze niet was verrast door de bevindingen van de nieuwe studie, noemt Schluessel het onderzoek zeer waardevol, niet alleen omdat het wetenschappelijke inzichten aandraagt maar ook omdat niet-wetenschappers nu anders naar deze onbegrepen dieren zullen kijken.
Het feit dat de schuttervis menselijke gezichten – in plaats van bijvoorbeeld vierkantjes of cirkeltjes – kan herkennen, is een eigenschap die ons meer zegt, zegt Schluessel.
“Ik denk dat het een goede studie is, omdat het ons laat zien dat vissen echt veel dingen kunnen die de meeste mensen niet van deze dieren verwachten.”
Lees ook: Dit kleine visje kan zichzelf herkennen in een spiegel
Lees ook: Deze slimme vogels kunnen werken voor hun voedsel
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.
