Stekelvarkens hebben in hun spijsverteringskanaal uivormige ‘stenen’ van onverteerde plantenresten, die ‘bezoars’ of ‘enterolieten’ worden genoemd. Deze bezoars zijn gewild bij stropers, en volgens experts in wildsmokkel lopen de stekelige knaagdiertjes nu het risico om in heel Zuidoost-Azië tot bedreigde soorten te worden.
De vraag komt voornamelijk uit China, waar sommige mensen geloven dat bezoars, die langzaam in het spijsverteringskanaal van de stekelvarkens groeien, een geneeskrachtige werking hebben, waaronder het vermogen om diabetes, dengue en kanker te genezen. Voor de vermeend medicinale eigenschappen van bezoars bestaat geen enkel bewijs.
Bezoars worden hetzij als hele stenen hetzij in poedervorm verkocht en worden soms ook tot capsules verwerkt. Een paar ons van het spul kan honderden tot duizenden dollar opleveren. De meest gewilde variëteit is de donkerrode ‘bloedbezoar’, die de meest krachtige uitwerking zou hebben. De prijzen voor bezoars zijn “in de afgelopen jaren razendsnel gestegen, na recente beweringen over hun vermeende werkzaamheid tegen kanker,” aldus een rapport dat in 2015 door Traffic werd uitgebracht, de organisatie die de internationale handel in wilde dieren bijhoudt.
De omvang van de stroperij van stekelvarkens is niet bekend, ondanks de dringende oproep van organisaties als Traffic, de in New York gevestigde Wildlife Conservation Society, de Environmental Investigation Agency (een Britse ngo die onderzoek doet naar en strijdt tegen milieucriminaliteit) en meerdere specialisten in internationale wildsmokkel om de kwestie nader te onderzoeken.
Het Filipijnse stekelvarken, het Aziatisch kwaststaartstekelvarken en het Maleis stekelvarken komen in heel Zuidoost-Azië voor en worden door de International Union for Conservation of Nature, het orgaan dat de conserveringsstatus van wilde dieren vaststelt, allemaal als “kwetsbaar voor uitsterving” beschouwd. Hun aantallen slinken snel, maar geen van de soorten wordt officieel als bedreigd geclassificeerd, wat tot meer wettelijke bescherming en internationale bewustwording zou leiden.
“Deze soorten schreeuwen om onze aandacht, maar ze worden door de milieubeweging vaak over het hoofd gezien,” zegt Chris Shepherd, directeur van Monitor, een organisatie in Canada die gegevens over wildsmokkel verzamelt. Ze “blijven gewoon onder de radar, net zoals het schubdier, waarvan vijftien jaar geleden ook niemand had gehoord. Meer onderzoek naar de situatie van deze soorten in het wild en naar de handel in vlees en heelmiddelen is dringend nodig.” (Schubdieren komen in heel Azië en Afrika voor en zijn vanwege hun schubben – die in traditionele Chinese geneeskunde worden verwerkt – waarschijnlijk de meest verhandelde zoogdieren ter wereld.)
Shepherd doet al 25 jaar onderzoek naar wildsmokkel, vooral in Zuidoost-Azië. Naar eigen zeggen heeft hij veel berichten gekregen over de smokkel van aanzienlijke hoeveelheden levende stekelvarkens van Maleisië naar China, en ook vanuit Indonesië, Thailand, Laos, Cambodja, Myanmar en de Filipijnen naar China. Hij vertelt dat de dieren worden gedood, waarna hun magen worden opengesneden om de bezoars eruit te halen. (Volgens experts van Traffic heeft slechts één op de tien stekelvarkens bezoars in zijn spijsverteringskanaal.)
Tot nu toe is geen enkele Zuidoost-Aziatische stekelvarkensoort door de CITES (‘Conventie inzake de internationale handel in bedreigde soorten flora en fauna’, het orgaan dat toeziet op de wereldwijde handel in wilde dieren en planten), gerekend tot de soorten waarin niet mag worden gehandeld.
“Ik heb ze altijd al in de handel zien opduiken,” zegt Shepherd. “Wanneer we onderzoek deden naar de handel in galblazen van beren, kwamen we vaak stekelvarkens tegen.” Volgens hem bevordert de kloof tussen internationale en nationale handelsregels de stroperij en smokkel van deze stekelvarkens.
Zo is de commerciële handel in Aziatische kwaststaartstekelvarkens en Maleise stekelvarkens volgens de Maleise wet op de wildbescherming verboden, hoewel er op beide soorten zonder vergunning gejaagd mag worden. Maar in de wet wordt het langstaartstekelvarken als “volledig beschermd” aangemerkt, wat betekent dat deze soort in Maleisië niet mag worden verhandeld of verkocht. Op de Filipijnen mogen inheemse volken het Filipijnse stekelvarken eten en erop jagen, maar de commerciële handel in het dier is verboden.
Zo ook worden het Aziatisch kwaststaartstekelvarken en het Maleis stekelvarken volgens de Indonesische wetgeving als beschermde soorten gezien en is het dus illegaal om de dieren te transporteren, verhandelen, houden of doden. In 2014 onderschepte de Indonesische politie een bende die probeerde 55 Maleise stekelvarkens van Noord-Sumatra naar het vasteland van China te smokkelen. In september 2017 werden in het district Pasaman in West-Sumatra twee Indonesische soldaten gearresteerd die tientallen Maleise stekelvarkens over de provinciegrens van West- naar Noord-Sumatra smokkelden, aldus berichten van Mongabay, een nieuwswebsite over natuurbehoud.
Volgens Shepherd verkeren de stekelvarkens van Zuidoost-Azië in de problemen. “De stroperij drijft deze soorten tot op het randje van uitsterven,” zegt hij.
Stekels en vlees in de aanbieding
Volgens de gegevens over stroperij en wildsmokkel van de Wildlife Conservation Society worden de meeste bezoars verkocht in China, Indonesië en Maleisië. “De meeste gebruikers zijn Chinees,” zegt Dwi Adhiasto, expert in wildsmokkel van de Indonesische afdeling van de ngo.
De handel in bezoars in Azië dateert al uit de zestiende eeuw, zegt onderzoeker Chris Duffin, een wetenschappelijk medewerker van het Londense Natural History Museum die is gespecialiseerd in de geschiedenis van de geneeskunde. In de traditionele Chinese heelkunst worden naast bezoars ook de stekels van stekelvarkens gebruikt, die onder meer zouden helpen tegen neusbloedingen.
Volgens Kanitha Krishnasamy, directeur Zuidoost-Azië van Traffic, worden bezoars vaak in Maleisische winkeltjes met traditionele heelmiddelen aangetroffen. Ook worden bezoars meer en meer op internet en via sociale media verkocht. Onbekend is hoeveel van deze handel illegaal is, zegt zij, “maar het is zeker zorgelijk, want de handel lijkt tamelijk wijdverspreid te zijn.”
Evenals Shepherd vreest Krishnasamy dat de gevaren waaraan de stekelvarkens worden blootgesteld, worden onderschat.
Porcupine Bezoar, een in Maleisië geregistreerde website, prijst bezoars aan als “beproefde ingrediënten uit de traditionele Chinese geneeskunst voor bijna alle aandoeningen, waaronder kanker.” De website beschrijft bezoars uit stekelvarkens ook als “natuurlijk antioxidant met superkracht” en als “snel wondermiddel.” De bezoars die worden aangeboden, zijn volgens de site afkomstig uit wilde stekelvarkens, ondanks het feit dat het bedrijf zijn bezoars betrekt van legale stekelvarkenfokkerijen in onder andere Vietnam, Thailand en Indonesië. Om in te spelen op bezoekers die geloven dat middelen van wilde dieren een krachtiger werking hebben, wordt op de website aangegeven dat “de meest waardevolle (...) bezoars worden onttrokken aan stekelvarkens uit de regenwouden van Indonesië of Borneo.”
De vraag naar bezoars is niet de enige bedreiging waarmee de stekelvarkens te maken krijgen. In landen als Thailand, Vietnam en Maleisië wordt ook hun vlees als een delicatesse beschouwd. Volgens een onderzoek dat in 2010 in het tijdschrift Biological Conservation verscheen, heeft “de consumptie van stekelvarkenvlees in Zuidoost-Azië een verwoestende uitwerking op populaties in het wild.”
Onderzoekers van de Britse University of East Anglia berekenden dat het Maleis stekelvarken, dat in heel Zuidoost-Azië voorkomt, sinds de jaren negentig van de vorige eeuw met minstens twintig procent in aantal is teruggelopen, voornamelijk als gevolg van overbejaging.
Op 15 februari maakten de Maleisische posterijen, Pos Malaysia, bekend dat ze een serie postzegels met het thema ‘exotisch voedsel’ zouden uitgeven. Tot de reeks behoren zegels waarop zeekomkommersalade, gefrituurde krekels en stekelvarkensteak staan afgebeeld. Volgens Krishnasamy “lijken ze de consumptie van wild aan te moedigen.”
“Het was nooit onze bedoeling om activiteiten als het jagen of eten van exotische dieren te stimuleren,” zegt Pos Malaysia in een persverklaring. PERHILITAN, de Maleisische instantie voor wildbeheer en nationale parken, wilde niet reageren op ons verzoek om commentaar.
In navolging van Chris Shepherd waarschuwt ook Debbie Banks, expert in wildcriminaliteit van de Environmental Investigation Agency, ervoor dat stekelvarkens de “nieuwe schubdieren van de illegale wildhandel kunnen worden.” Volgens haar werden “miljoenen schubdieren verhandeld voordat ze de bescherming kregen die ze nodig hadden.” In 2017 bepaalde de CITES dat alle acht schubdiersoorten als “ernstig met uitsterving bedreigd” beschouwd moeten worden, waardoor de handel en verkoop van deze soorten nu eindelijk is verboden.
“Stekelvarkens worden momenteel amper beschermd,” zegt Banks. “Er moet worden ingegrepen voordat het te laat is.”
Lees verder op natgeo.nl/wildcriminaliteit
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
