Gezien hun Engelse naam, ‘coffinfish’ (doodskistvis), is het niet heel verwonderlijk dat deze vreemd uitziende wezens zich zo hebben ontwikkeld dat ze zich op hun gemak voelen op de donkere bodem van de oceaan.

Wetenschappers wisten al wel dat deze diepzeebewoners, die in het Engels ook wel ‘sea toad’ (zeepad) worden genoemd, speciale vinnen hebben waarmee ze over de zeebodem ‘lopen'. Maar nu is tijdens een nieuwe studie een andere bijzonderheid aan deze vissen ontdekt: ze hebben enorme, opblaasbare kieuwkamers, waarmee ze hun hele lichaam kunnen laten op opzwellen met zeewater. Zo kunnen ze meer zuurstof opnemen en hun adem tot wel vier minuten inhouden.

Dit gedrag - dat nooit eerder bij vissen werd waargenomen - zou een manier kunnen zijn om zuinig om te springen met hun energie in een omgeving waar voedsel schaars is.

“Het is best cool. Deze manier van opblazen wordt door geen enkele andere vis gebruikt,” vertelt coauteur Stacy Farina die als bioloog verbonden is aan de Amerikaanse Howard University. Kogelvissen, bijvoorbeeld, slikken grote hoeveelheden zeewater in, waardoor hun extreem elastische maag uitzet.

Door onderzoek te doen naar de aanpassingen aan de diepzee, krijgen biologen meer inzicht in de verschillende manieren waarop dieren zich hebben geëvolueerd om te kunnen leven in een omgeving met extreme omstandigheden.

Van deze chaunaciden, die behoren tot de orde van de vinarmigen, worden over de hele wereld meer dan 20 soorten aangetroffen, op plekken tot wel 2,5 kilometer diepte.

“Ze hebben zich volledig aangepast aan het leven op de zeebodem. Ze zwemmen bijna nooit,” vertelt coauteur Nick Long, die het onderzoek deed als biologiestudent aan het DickinsonCollege in de Amerikaanse staat Pennsylvania.

“Sommige mensen noemen ze lui.”

Lekker rustig aan doen

Voor de studie ontleedden Farina en Long exemplaren van de vissensoort en maakten ze CT-scans, in het Museum of Comparative Zoology van Harvard University waar Farina toen als postdoc werkte. Ze bestudeerden ook video-opnamen van levende exemplaren gemaakt door onderwaterrobots die werden bestuurd vanaf het schip Okeanos Explorer van het Amerikaanse overheidsagentschap voor meteorologie en oceanografie (National Oceanic and Atmospheric Administration).

Uit het onderzoek, waarover onlangs een artikel werd gepubliceerd in het Journal of FishBiology, bleek dat de dieren opblaasbare kieuwkamers hebben waarmee ze hun lichaamsvolume tot wel 30 procent kunnen laten toenemen. Als je dit met mensen vergelijkt, zou dat betekenen dat je je longen zo opblaast dat ze je hele buik innemen, vertelt Farina.

De onderzoekers waren vooral geïntrigeerd door het unieke vermogen van de vis om zijn adem in te houden. Op basis van het videomateriaal lijkt het of dat een onderdeel is van het normale ademhalingspatroon van het dier. Dit soort gedrag komt gewoonlijk alleen voor bij dieren met longen, hoewel meervalachtigen soms hun adem inhouden in een omgeving met weinig zuurstof, vertelt ze.

De wetenschappers vermoeden dat de chaunaciden hun lichaam laten opzwellen om energie te sparen. Ademen kost per slot van rekening ook energie.

De vissensoort eet alles wat in zijn bek past, of het nou vissen zijn, octopussen of wormen, maar “de kans dat er een prooi langskomt is gewoon niet zo groot,” vertelt Long.

John Caruso, emeritus professor aan de Amerikaanse Tulane University was niet betrokken bij het onderzoek, maar noemt het “uitstekend".

Het enige waar hij aan twijfelt is of de vissen op de opnamen niet hun adem inhielden omdat ze last hadden van het felle licht van de onderwaterdrone. Er zouden meer waarnemingen moeten worden gedaan om vast te stellen dat dit inderdaad onderdeel uitmaakt van hun vaste ademhalingspatroon, stelt hij. (Bekijk een vreemde ‘lopende vis’ die experts versteld doet staan.)

In de verdediging?

In het artikel wordt gesteld dat de chaunaciden zich mogelijk niet alleen groot maken om energie te sparen, maar ook als verdediging tegen roofdieren.

Hsuan-Ching Ho, die verbonden is aan het Institute of Marine Biology van de National Dong Hwa University in Taiwan en die in 2016 drie nieuwe soorten chaunaciden beschreef, heeft daar zijn twijfels over.

Dat heeft ermee te maken dat kogelvissen het zeewater in hun buik kunnen opslaan, waardoor ze hun vorm behouden als ze worden geknepen of gebeten, terwijl de kieuwkamers van de chaunaciden in principe open zijn, waardoor het water wegloopt als ze worden gebeten.

Maar volgens Caruso is de stelling over het verdedigingsmechanisme een “plausibele hypothese.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com