Het forensisch laboratorium van de Amerikaanse Fish and Wildlife Service in Ashland, Oregon, is het eerste lab van deze aard dat uitsluitend aan wildcriminaliteit is gewijd. De experts hier omschrijven hun werkplek “bijna als een gewoon forensisch lab, behalve dat de slachtoffers dieren zijn.”

In het lab werken forensisch experts aan het vaststellen van de doodsoorzaak van dieren en het identificeren van soorten of ondersoorten aan de hand van kleine weefselmonsters, zoals een haartje of veertje. Ook helpen ze Amerikaanse en internationale overheden en organisaties om vast te stellen of er sprake is van wildcriminaliteit en, zo ja, bij het verzamelen en analyseren van bewijsmateriaal.

Onlangs hebben vier van de wetenschappers van het lab zich gewijd aan het verifiëren van een relatief recente bewering over de schubben van schubdieren, namelijk dat ze de stof tramadol zouden bevatten, een bestanddeel dat net als andere opioïden als pijnstiller wordt gebruikt en eventueel voor andere doeleinden misbruikt kan worden.

Rachel Jacobs, forensisch onderzoeker wildcriminaliteit, en haar collega’s onderzochten de chemische samenstelling van stukjes schub die afkomstig waren van ruim honderd verschillende schubdieren, maar ze vonden geen sporen van tramadol. Afgelopen juni publiceerden ze hun bevindingen in het tijdschrift Conservation Science and Practice. “Er gaat zoveel onjuiste informatie rond over deze zaak,” verzucht Jacobs.

Geruchten

Schubdieren zijn de enige zoogdieren in de wereld die echte schubben hebben. Ze worden inmiddels in hun hele verspreidingsgebied in Afrika en Azië met uitsterving bedreigd, als gevolg van de illegale stroperij en de smokkel van deze dieren en hun onderdelen. Hun schubben zijn gewild als ingrediënt in Chinese heelmiddelen, waarvan wordt beweerd dat ze alle mogelijke aandoeningen kunnen genezen, van artritis tot problemen omtrent de borstvoeding. Hoewel de internationale handel in schubdieren en onderdelen daarvan is verboden, staat China elk jaar het gebruik van 29 ton schubben voor commercieel gebruik ten behoeve van traditionele heelmiddelen toe – wat gelijkstaat aan ongeveer 73.000 schubdieren.

Maar in 2010 begonnen in de media van Zuidoost-Azië berichten van een andere strekking over schubdierschubben op te duiken, namelijk dat ze tramadol zouden bevatten en om die reden naar de VS werden gesmokkeld.

Schubdierschubben bestaan uit niets anders dan keratine, de proteïne waaruit ook vingernagels, haar, hoorns, klauwen en hoeven zijn opgebouwd. Keratine heeft geen enkele bewezen medicinale eigenschap. Jacobs was met ander onderzoek naar schubdieren bezig toen ze hoorde van de geruchten over tramadol in schubdierschubben en de smokkel ervan naar de VS. “Dat verraste ons. We vonden het een beetje bizar,” zegt zij. “We hadden er nog nooit van gehoord.”

Het forensisch team onderzocht de zaak en ontdekte nog meer nieuwsberichten over schubdieren en tramadol. Ook begonnen ze telefoontjes te krijgen van overheidsdiensten die wilden weten of er enige waarheid in de geruchten stak.

De wetenschappers waren al bezig met een onderzoek waarbij werd geprobeerd om verschillende soorten schubdieren aan de hand van hun schubben van elkaar te onderscheiden, dus besloten ze de toch al beschikbare schubben te testen op de aanwezigheid van tramadol. Zoals ze al hadden verwacht, troffen ze geen spoor van de substantie aan.

“Het onderzoek is belangrijk omdat we de wetenschap nodig hebben om dit soort valse beweringen over medicinale werkingen uit de wereld te helpen, vooral als het gaat om een met uitsterving bedreigde soort,” zegt Paul Thomson, expert in de biologie van het natuurbehoud en oprichter van de ngo Save Pangolins; Thomson was niet betrokken bij het forensische onderzoek.

Terugdringen van de vraag

Jacobs hoopt dat het ontkrachten van deze mythe zal bijdragen aan het stoppen van de vraag naar schubdierschubben als recreatieve drug en pijnstiller. Het is onduidelijk in hoeverre het onjuiste gerucht een rol heeft gespeeld in de vraag naar schubben, maar gezien de uitbuiting waaraan de dieren toch al worden blootgesteld, moet er volgens haar alles aan gedaan worden om te voorkomen dat het voortbestaan van de soort nog meer onder druk komt te staan.

Tot nu toe zijn natuurbeschermers er niet in geslaagd om de vraag naar wildproducten als olifantenivoor, neushoornhoorn en schubdierschubben terug te dringen. Het veranderen van consumentengedrag is een lastige klus en ook moeilijk te meten, maar Jacobs hoopt in elk geval wel de onzin over tramadol de wereld uit te helpen.

Anders dan traditionele Chinese heelmiddelen, die al duizenden jaren worden vervaardigd en diep zijn verankerd in de geschiedenis en cultuur van het land, kwam dit laatste gerucht plotseling en vanuit het niets op. Volgens Jacobs heeft het gerucht daardoor misschien “niet zoveel historisch gewicht achter zich, waardoor het in andere gevallen zo moeilijk is om het te veranderen.”

Anders dan oudere consumenten met vaststaande opvattingen over traditionele heelmiddelen zullen “jongere, beter opgeleide mensen meer worden beïnvloed door deze wetenschappelijke en op bewijzen berustende aanpak,” zegt Sue Lieberman, vicepresident internationaal beleid van de in de Bronx gevestigde Wildlife Conservation Society.

Ook het promoten van alternatieve bestanddelen is een manier om mensen van het idee af te brengen schubdierschubben als pijnstiller te gebruiken. “Er zijn talloze overal verkrijgbare medicijnen tegen pijn beschikbaar, waarvoor het niet nodig is om een schubdier te doden,” zegt Thomson.

Wildlife Watch is een onderzoeksjournalistiek project van de National Geographic Society en National Geographic Partners, met speciale aandacht voor wildcriminaliteit en de uitbuiting van wilde dieren. Lees meer op natgeo.nl/wildcriminaliteit.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com