CAMPO GRANDE, BRAZILIË – Papegaaienexpert en biologe Larissa Tinoco brengt haar tijd niet door in het hart van het regenwoud, maar in de verkeersdrukte van Campo Grande, een levendige stad in het midwesten van Brazilië.
Niet lang geleden reed ze op een winterdag door rustige en lommerrijke buurten, langs een lege parkeerplaats en een grote moestuin en vervolgens over de drukke Avenida Afonso Pena. Haar route voert haar geregeld langs 158 nesten van blauwgele ara’s, waarvan er naar schatting zevenhonderd in deze afgelegen hoofdstad van de deelstaat Mato Grosso do Sul leven.
Maar vandaag zijn de nesten tijdens haar ronde leeg. Terwijl Tinoco, onderzoekster van het Urban Birds Project, zich traag door de namiddagspits werkt, slaakt ze plotseling een kreet.
Vóór ons glanzen de felgekleurde borstveren en uitgestrekte vleugels van een blauwgele ara in de zon. De vogel klapwiekt snel weer uit zicht, maar een paar tellen later doet een luid gekras vermoeden dat hij in een naburige boom is geland.
Enkele tientallen exemplaren van deze grote papegaaiensoortdoken voor het eerst in 1999 in de stad op, nadat ze door de ernstige droogte en de bosbranden in de naburige wildernis – waaronder de Pantanal, een draslandgebied ter grootte van de staat Florida dat zo’n 145 kilometer verderop begint – op de vlucht waren geslagen.
“Ze vonden hier een geschikt milieu en daarna sprak het zich rond,” zegt Neiva Guedes, oprichtster en voorzitster van het Instituto Arara Azul, de organisatie die met behulp van het Urban Birds Project de populatie blauwgele ara’s in Campo Grande in de gaten houdt.
In 2018 zag de groep een piek in het aantal nesten en broedparen in Campo Grande, waardoor binnen de stadsgrenzen 184 blauwgele arakuikens uit het ei kropen, veel meer dan de 133 van het jaar ervóór, zo bleek uit onderzoek van Tinoco voor het Urban Birds Project.
De International Union for Conservation of Nature stelt dat deze kleurrijke soort in heel Zuid-Amerika in aantallen achteruitgaat, vooral door ontbossing. Hoewel volgens gegevens van de overheid het tempo van de houtkap in Mato Grosso do Sul in de afgelopen twee decennia is afgenomen, gaat de uitbreiding van veehouderijen en ranches in het gebied door.
De aanhoudende ontbossing zou meer ara’s uit hun natuurlijke habitat kunnen verdrijven en de steden tot een laatste – en zeker niet ideaal – toevluchtsoord voor deze vogels kunnen maken. Uit recente observaties is gebleken dat de populatie blauwgele ara’s in Brazilië toeneemt, mogelijk omdat vogels uit Campo Grande zich elders vestigen.
“Blauwgele ara’s zijn zelfs weer in regio’s gespot waar ze eerder geheel waren verdwenen, zoals de deelstaten São Paulo en Paraná. Dat zou een teken kunnen zijn dat hun populatie weer groeit,” zegt Guedes.
Tot nu toe zijn de inwoners van Campo Grande dol op de vogels. De soort prijkt als officiële symbool van de stad op souvenirs voor toeristen en muurschilderingen op openbare gebouwen, en overheerst in de vorm van reusachtige beelden de Praça da Araras (Plein van de Ara’s). In 2018 nam de gemeenteraad een verbod aan op het kappen van bomen waarin zich papegaaiennesten bevonden.
Guedes hoopt dat de vogels het publiek zullen aansporen meer oog te hebben voor milieukwesties in Brazilië. We moeten “blijven vechten om ervoor te zorgen dat deze ara’s een boegbeeld voor echte betrokkenheid bij het milieu worden,” zegt zij.
Geliefde vogels
Zoals de meest papegaaien bouwen blauwgele ara’s hun nesten het liefst in holtes in de stammen van dode palmbomen. Campo Grande, een stad van zo’n 885.000 inwoners, staat vol niet-inheemse keizerpalmen (Roystonea oleracea), die zo’n veertig meter hoog kunnen worden en meer nestruimte bieden dan inheemse palmbomen.
Vaak zetten inwoners jonge ara’s weer terug in hun nest als ze na een eerste vliegpoging zijn gestrand; sommige mensen gaan zelfs zover dat ze houten afdakjes boven de nesten bouwen om ze tegen de regen te beschermen.
“Ik praat de hele tijd met ze,” zegt Ana Paula Marques da Silva, eigenaresse van een restaurant met een tuin waarin twee ara’s nesten. “Ze zijn heel punctueel, als de Britten, dus als ze ’s middags aan komen vliegen, begroet ik ze meestal met een grapje, zo van ‘O, wat goed dat jullie op tijd zijn voor de afternoon tea.”
In het algemeen is het voor de ara’s goed toeven in Campo Grande. De stad kent geen natuurlijke roofdieren en biedt een overvloed aan vruchten en noten in zijn vele parken en groenruimten.
De overlevingskansen van pasgeboren kuikens van de blauwgele ara in Campo Grande liggen zelfs hoger dan in het wild, zegt Guedes, tevens professor aan de Universiteit voor de Ontwikkeling van de Deelstaat en van de Regio Pantanal.
Stedelijk toevluchtsoord?
Toch gaat het hier om een precair evenwicht. De ara’s worden geconfronteerd met de gevaren van de grote stad, zoals verstrikt raken in elektriciteitskabels of elektrocutie door omheiningen die onder stroom staan. Ook worden ze aangereden door auto’s. Van 2011 tot 2019 zijn 38 blauwgele ara’s in Campo Grande geëlektrocuteerd, volgens Guedes ongeveer vier procent van de populatie per jaar.
En hoewel de smokkel van levende vogels en eieren in Mato Grosso do Sul lijkt af te nemen, is het nog altijd een groot probleem, zegt zij. In de laatste vier jaar heeft de deelstaatregering zes arakuikens onderschept die in Campo Grande door stropers waren gevangen.
Haar instituut werkt met de plaatselijke politie en federale instellingen in Brazilië en de buurlanden Bolivia, Paraguay en Argentinië samen om de stroperij te bestrijden. Stropers verkopen de vogels aan afnemers in de VS, Europa en Azië, waar ze geliefd zijn als huisdieren.
Terwijl de stad groeit, maken veel braakliggende percelen en tuintjes waar ooit palmen groeiden, plaats voor bebouwing. De gouverneur van de deelstaat, Reinaldo Azambuja, heeft het omstreden voorstel gedaan om een groot gedeelte van het centraal gelegen ‘Park der Staatsmachten’ (Parque dos Poderes) op te offeren aan een parkeerplaats en overheidsgebouwen. Het kantoor van de gouverneur wilde in dit artikel geen commentaar op de kwestie geven.
Het voorstel valt slecht bij sommige inwoners, onder wie Simone Mamede, biologe en eigenaresse van een touroperator voor ecotoerisme, het Mamede Institute.
Het park, een beschermde groenruimte, is “van cruciaal belang voor het in stand houden van de corridor ten behoeve van de biodiversiteit die door de stad loopt,” legt Mamede uit. “Het is een van de laatste toevluchtsoorden voor de inheemse cerrado-vegetatie in Campo Grande. Het is niet alleen belangrijk voor de ara’s, maar voor de ruim vierhonderd vogelsoorten die we hier hebben,” zegt zij.
Vogelverrassingen
Daartoe behoort ook de groenvleugelara, die eveneens in 1999 in de stad begon op te duiken. De papegaaien strijken doorgaans in de eerste maanden van het jaar in Campo Grande neer en keren dan aan het begin van het broedseizoen, rond juli, terug naar de wildernis.
De aanwezigheid van beide soorten in de stad inspireerde Guedes in 2011 om het Urban Birds Project op te zetten en sindsdien heeft het onderzoek van het project enkele verrassende inzichten in het gedrag en het dieet van deze stedelijke papegaaien opgeleverd.
Zo heeft Tinoco blauwgele ara’s met groenvleugelara’s zien paren – gedrag dat tot dan toe buiten gevangenschap niet was geobserveerd. Ook verrassend was de ontdekking dat de nakomelingen van deze paringen vruchtbaar zijn.
Stadsvogels
Op een vroege ochtend maakte ik een fietstochtje door het Parque dos Poderes, in de hoop meer papegaaien te zien. Het bomenrijke en uitgestrekte, 240 hectare grote stadspark werd omringd door brede avenues en overheidsgebouwen. Ik zag hier typisch Braziliaanse fauna als witsnuitneusberen (coati’s) en capibara’s tussen voetgangers op weg naar hun werk of weekendbezoekers die van de zon kwamen genieten.
Als snel stuitte ik op een nest in een palmboom, niet ver van een plek waar joggers en fietsers voorbij zoefden. Een paar blauwgele ara’s zat rustig op de top van een boomstam terwijl mensen plaatjes schoten of filmden.
“Ik weet zeker dat ze naar die fotograferende en filmende mensen kijken en dan bij zichzelf denken: ‘Wat zijn dat voor rare beesten?’” grapte Donisete Alves, een verkoper die in een kraampje tegenover het nest kokoswater en Braziliaanse noten aan de man bracht. Alves vertelde me dat er twee weken geleden nog iemand was opgepakt omdat hij een ei uit dit nest wilde stelen.
Terwijl we stonden te kletsen denderde een zware truck voorbij, een wolk van zwarte rook achter zich latend. De ara’s bleven op hun post, zo te zien onverstoorbaar, en zagen er in de rookflarden tegelijk statig en kwetsbaar uit.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
