De walvishaai met zijn prachtige patroon van witte stippen en strepen kan tot 18 meter lang worden en is daarmee een van de grootste — en opvallendste — vissen in zee. Hoewel deze soort favoriet is onder ecotoeristen en over de hele wereld voorkomt in oceanen in gematigde klimaatgordels, is er heel weinig bekend over deze giganten. Zo is bijvoorbeeld onduidelijk hoe oud ze kunnen worden.

Uit recent onderzoek naar andere haaiensoorten bleek dat sommige daarvan een verbazingwekkende leeftijd kunnen bereiken: de Groenlandse haai kan bijvoorbeeld bijna 300 jaar worden, ouder dan welke andere gewervelde dan ook.

Dergelijke ontdekkingen zijn te danken aan geavanceerde methodes om de leeftijd van haaien te bepalen, zoals het meten van koolstof-14 in het skelet van haaien. Deze isotoop is een bijproduct van kernproeven die tijdens de Koude Oorlog werden uitgevoerd. Door de hoeveelheid van dit element te meten, kunnen wetenschappers de leeftijd van haaien preciezer achterhalen dan voorheen, toen er jaarringen in de wervels van de walvishaaien werden geteld (ongeveer zoals dat ook bij bomen gebeurt). Die methode was onzeker, omdat lange tijd discussie bestond over de tijd die moest worden geteld per ring.

Inmiddels hebben onderzoekers met behulp van koolstofdatering de restanten van een walvishaai ontdekt die 50 jaar werd, een recordleeftijd voor de soort, vertelt onderzoeksleider Mark Meekan die als visbioloog werkzaam is aan het Australian Institute of Marine Science.

“En die hele grote haaien kunnen misschien wel 100 jaar oud worden,” voegt hij daaraan toe.

Meekan vertelt dat zijn onderzoek, waarover op 6 april een publicatie verscheen in het vakblad Frontiers in Marine Science, van groot belang is voor het behoud van deze bedreigde soort.

De reden daarvoor is dat walvishaaien door de hoge leeftijd die ze kunnen bereiken als soort kwetsbaarder zijn voor bedreigingen als legale en illegale visserij, opwarming van de oceanen en aanvaringen met schepen.

Bomanalyse

Door de kernproeven die de Verenigde Staten en andere landen tussen 1955 en 1963 uitvoerden, verdubbelde in die periode de hoeveelheid koolstof-14 die van nature voorkomt in de dampkring rond de aarde.

De oceanen absorbeerden die extra hoeveelheid, waardoor de stof terecht kwam in alle elementen van het voedselweb; onder meer in het kraakbeen in de skeletten van walvishaaien.

Door de hoeveelheid koolstof-14 in de oceanen in bepaalde jaren te vergelijken met de hoeveelheid van de isotoop die in opeenvolgende werveljaarringen was opgenomen, konden de onderzoekers vaststellen hoe oud een haai was.

“We hebben in feite aangetoond dat er in de wervels een soort tijdstempel zit. Als we van daaraf doortellen, lijken de ringen zich jaarlijks te vormen,” aldus Meekan.

Meekan en zijn collega’s gebruikten monsters van de wervels van twee haaienskeletten. De ene was legaal gevangen door een Taiwanees vissersbedrijf in 2005 en beschikte over 35 jaarringen. De andere was een dier dat in 2012 op de kust van Pakistan aanspoelde. Deze walvis had vijftig jaarringen.

Omdat de vijftig jaar oude Pakistaanse haai slechts zo'n tien meter lang was, en sommige dieren ongeveer twee keer zo lang kunnen worden, zijn die grotere walvishaaien ongetwijfeld ouder dan de twee onderzochte dieren, stelt hij.

‘Echte gegevens van echte dieren’

“Dit onderzoek is van groot belang, omdat hiermee een aantal van de vragen over de leeftijd en groeipatronen van walvishaaien uit de weg worden geruimd,” vindt Taylor Chapple, een in haaien gespecialiseerde onderzoeker van de Amerikaanse Oregon State University.

Het is voor dierenbeschermers van belang te weten hoe snel een bepaalde soort groeit, zegt hij, omdat langzaam groeiende soorten kwetsbaarder zijn dan soorten die zich snel voortplanten. Volgens de IUCN (International Union for Conservation of Nature) is de wereldwijde populatie van walvishaaien met meer dan de helft afgenomen in de afgelopen 75 jaar.

“Echte gegevens van echte dieren zijn cruciaal voor de manier waarop wereldwijd wordt omgegaan met walvishaaien,” stelt hij, bijvoorbeeld als het gaat om het beperken van het aantal dieren dat per ongeluk wordt gevangen als bijvangst.

Walvishaaien zijn niet alleen een belangrijke schakel in het ecosysteem in de oceaan, ze zijn ook belangrijk voor het ecotoerisme. Op talrijke plaatsen wordt de mogelijkheid geboden om de dieren te zien of om op een veilige afstand van de vissen te snorkelen. Op bepaalde locaties, zoals bijvoorbeeld in Oslob op de Filippijnen, zijn de haaientochten omstreden, omdat de dieren worden gevoerd of omdat de boten te dichtbij de vissen komen.

“Dankzij het ecotoerisme hoeven veel mensen in ontwikkelingslanden over de hele wereld niet in armoede te leven, vooral in Zuidoost-Azië,” aldus Meekan.

“Het is onze verantwoordelijkheid, niet alleen ten opzichte van de haaien, maar ook ten opzichte van die gemeenschappen, om te zorgen dat zij een toekomst hebben.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com