De glanzende grijze pup zoekt tussen de rotsen op de bodem van de Egeïsche Zee naar inktvissen, waarbij hij af en toe met onhandig gespetter even boven water komt. Zo enthousiast als een Labrador Retriever met flippers zit hij scholen kleine visjes achterna, en geeft alleen op als hij iets voorbij ziet komen wat nog lekkerder is.
Uiteindelijk installeert de jonge Mediterrane monniksrob zich, uitgeput of gewoon verzadigd, op een rots en strekt zich heerlijk uit in de februari-zon.
Hoewel deze pup er zorgeloos uitziet, is zijn soort verstrikt in een strijd om te overleven. De Mediterrane monniksrob is het meest zeldzame zeeroofdier ter wereld en er zijn nog maar zo’n 600 exemplaren over in het wild – een zeer schaars aantal en de kans is groot dat hen hetzelfde lot zal treffen als dat van de Caribische monniksrob: uitsterving. De enige andere nog levende soort in de familie is de Hawaïaanse monniksrob, die ook wordt bedreigd en waarvan er nog ongeveer duizend over zijn.
Waar de Mediterrane monniksrob vroeger te vinden was in het hele Middellandse Zeegebied en in delen van de oosterse Atlantische oceaan en de Zwarte Zee, leven de dieren nu verdeeld over drie geïsoleerde groepen rond Mauritanië, het Portugese eiland Madeira en langs de Griekse en Turkse kust.
Hun aantal begon voor het eerst af te nemen in het Romeinse tijdperk, toen jagers veel van de dieren doodden voor hun vlees, olie en huid. In moderne tijden was kustontwikkeling de boosdoener, dat ervoor zorgde dat het leefgebied van de robben verdween en de dieren, die over het algemeen heel sociaal zijn, werden gedwongen om zich te huisvesten in zeegrotten. En meest recentelijk hebben vissers de soort nog verder in gevaar gebracht, door de dieren onopzettelijk en opzettelijk te doden, in het laatste geval vanwege het feit dat ze vis eten.
Maar op Gyaros, een acht kilometer lang natuurreservaat met een duister verleden, lijkt de Mediterrane monniksrob aan een comeback te zijn begonnen, dankzij de inspanningen van natuurbeschermers om het eiland te veranderen in een toevluchtsoord voor robben.
Het eiland is onbewoond met weinig bebouwing vanwege het feit dat het in het verleden werd gebruikt als gevangenis en als schietterrein voor de marine. Het heeft een woeste natuur en er is een weelde aan zeegrotten, de perfecte leefomgeving voor de bijna 320 kilo wegende beesten die bekend zijn vanwege hun harde, gutturale blaf en hun soms ondeugende streken.
Om ervoor te zorgen dat de zeehonden naar het eiland komen, zijn natuurbeschermers al sinds 2017 bezig met het verwijderen van vele onontplofte granaten afkomstig van gevechtsschepen en het opschonen van de zeegrotten. Hier liggen regelmatig achtergebleven visnetten, waar zeehonden vaak in verstrikt raken, veelal met fatale gevolgen. Verder is er op het hoogste punt van het eiland een surveillancesysteem van militaire kwaliteit geïnstalleerd, om indringers weg te jagen.
“We willen een soort toevluchtsoord creëren, een veilige haven, waar zeehonden terechtkunnen als andere plekken lastig zijn,” zegt Christos Papadas, milieuwetenschapper bij het Wereld Natuur Fonds. Het WNF is de drijvende kracht achter het project op Gyaros, samen met de Hellenic Society for the Study and Protection of the Monk Seal en andere non-profit- en overheidsorganisaties.
“Maar dit is niet alleen voor zeehonden. We weten niet wat er kan gebeuren als het ecosysteem zijn belangrijkste roofdier verliest,” zegt Papadas terwijl hij met een boot dicht langs de kustlijn van Gyaros vaart. Het lijkt alsof zijn uitspraak bevestigd wordt, want op dat moment steekt een jonge zeehond zijn hoofd boven water. Het beest is waarschijnlijk op jacht naar inktvis tussen de rotsen onder water.
Op dit moment leven er zestig Mediterrane monniksrobben op Gyaros, ongeveer tien procent van het totale aantal in de hele wereld, en de status van de diersoort is niet lang geleden door de International Union for Conservation of Nature aangepast van ‘ernstig bedreigd’ naar ‘bedreigd’.
Maar de lokale vissers zijn niet altijd even blij met de terugkomst van de zeehond, omdat ze vinden dat natuurbeschermingsacties over hun rug gebeuren.
“We willen de zeehonden geen kwaad doen,” zegt Maria Budori, voormalig voorzitster van de kleinschalige visserijbond op Syros, het dichtstbijzijnde bewoonde eiland. “Maar zij hebben organisaties die voor ze vechten. Wie helpt ons? Niemand.”
En volgens experts kan het coronavirus, waar de visserij hard door is getroffen, zulke conflicten nog meer op scherp zetten.
Een toevluchtsoord met tralies
Een eiland waar bijna geen bomen groeien, overspoeld door luidruchtige zeevogels en geflankeerd door steile kliffen – Gyaros is een rots met een nogal dreigende uitstraling. Geen wonder dat de Romeinen en de Byzantijnen dit de plek bij uitstek vonden om politieke tegenstanders naar te verbannen.
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog nam het leger het eiland, dat is gelegen op een aantal uur zeilen van Athene, in gebruik als een soort Grieks Alcatraz, waarbij meer dan 20.000 politieke tegenstanders op Gyaros gevangen werden gezet. Veel van de mannen en vrouwen, die in erbarmelijke omstandigheden vastzaten, kerfden hun naam en het aantal dagen dat ze gevangen zaten in de muren van de gevangenis en deze markeringen zijn vandaag de dag nog altijd zichtbaar.
Het laatste gebruik van het eiland was door de Griekse marine, die Gyaros gebruikte als schietplaats en de heuvels bezaaide met ontelbare explosieven.
Deze beruchte geschiedenis heeft ervoor gezorgd dat het eiland het massatoerisme, zoals zich dat op veel van de buureilanden zoals Mykonos, Andros en Tinos ontwikkelde, gespaard bleef.
Hoewel het nog te vroeg is om de volledige impact van Gyaros op het aantal zeehonden te beoordelen, melden inwoners van nabijgelegen eilanden dat ze de dieren vaker zien en zijn er in delen van het westers Middellands Zeegebied meldingen van inwoners dat ze de robben daar voor de eerste keer ooit hebben waargenomen.
“Het is niet ongebruikelijk dat kleine eilanden helpen bij het terugwinnen van diersoorten. We hebben het al eerder meegemaakt en het kan heel eenvoudig zijn,” aldus Jason Baker, zeehondenexpert en adviseur bij de Marine Mammal Commission, een organisatie van de Amerikaanse overheid.
“Zo lang ze ergens een plek hebben om hun pups te baren en om te eten, zijn de zeehonden over het algemeen tevreden.”
Uitdaging voor vissers
De meeste eilandbewoners lijken de terugkomst van een van de meest markante diersoorten van Griekenland te verwelkomen, maar de vissers zijn hierop heel duidelijk een uitzondering.
“Neem nou vanochtend,” zegt Marcos Denaxas, een 81-jarige visser die al 75 jaar lang rondom Gyaros vist. “Twee zeehonden kwamen mijn boot achterna om mijn vis te pikken. Het is moeilijk om samen te leven met deze dieren. En door er nog meer bij te laten komen, wordt het alleen nog maar lastiger.”
Omdat Gyaros een beschermd gebied is, zijn belangrijke visgebieden rond het eiland gesloten. En dat is de reden waarom vissers van Syros en andere nabijgelegen eilanden vinden dat de natuurbeschermers het welzijn van de zeehonden boven dat van de vissers plaatsen, waardoor zij het financieel nog moeilijker krijgen.
Door de aanhoudende economische crisis in Griekenland is de prijs van vis gedaald en deze zal vanwege de pandemie waarschijnlijk nog verder dalen, net op het moment dat meer eilandbewoners met hun netten de zee opgaan om hun inkomen een beetje te spekken.
Volgens Papadas zijn overheidsfunctionarissen en natuurbeschermers zich bewust van de noodzaak om vissers een aandeel te geven in het proces om de zeehonden voor uitsterving te behoeden, en willen ze hen betrekken in toekomstige plannen voor ecotoerisme op en rond Gyaros.
In het holst van de nacht
Intussen hebben deze spanningen geleid tot illegale nachtvisserij in de wateren rond Gyaros, en dit is deels de reden waarom het eiland zo’n geavanceerd surveillancesysteem heeft. Als een boot de verboden zone van ongeveer 5 kilometer vanuit de kust binnenvaart, wordt dit opgepikt door HD-camera’s en worden de beelden doorgestuurd naar de kustwacht op het vasteland.
WNF-teams stappen soms om 4.00 uur ’s ochtends aan boord om de vissers op heterdaad te betrappen. “Het is een soort spionagefilm. We weten dat ze mensen hebben die ons in de gaten houden,” zegt Ventouris Mpountouris, een WNF-veldwerker.
Zo begon op een vroege ochtend in februari de telefoon van een van de WNF-teamladen luid te piepen om aan te geven dat de surveillancepost van Gyaros een indringer had ontdekt. Aan de noordelijke kant van het eiland voer een boot op een paar honderd meter afstand van de zeegrotten waar de zeehonden graag in verblijven. In dit geval bleek het vals alarm.
Maar de vissers lijken vastberaden om hun illegale visserij voort te zetten. “U moet begrijpen dat dit onze viswateren zijn,” vertelt een visser die anoniem wil blijven vanwege de illegale aard van zijn werk. “Niet die van de zeehonden. Wij zullen niet stoppen.”
Een woordvoerder van de kustwacht van Syros weigerde om officieel commentaar te geven.
Een sprankje hoop?
Sinds het ontstaan van hun soort hebben de monniksrobben zich altijd thuis gevoeld in het Middellandse Zeegebied, maar deze zee was in die tijd heel anders.
Zo zijn zeehonden bijvoorbeeld niet de meest vruchtbare dieren, wat het moeilijk heeft gemaakt om de vele verliezen in de populatie, veroorzaakt door de groeiende menselijke bevolking om zich heen, weer aan te vullen. Verder hebben de dieren ook nooit de noodzaak gehad om zich ver van huis te bewegen. Daardoor hebben ze geen instinct om op zoek te gaan naar nieuwe jaaggebieden ter vervanging van hun huidige leefgebied, dat is veranderd in een van de meest beviste zeeën ter wereld.
Zeehonden zijn ook gevoelig voor uitbraken van ziektes: in 1997 overleden meer dan 150 Mediterrane monniksrobben aan een mysterieus virus in Mauritanië. Dit is vooral zorgwekkend omdat de zeehonden verspreid leven in drie groepen, dus als een van die groepen hard wordt getroffen, is de kans groot dat er niets meer van overblijft.
En ten slotte zijn door de stijgende zeespiegel veel van de zandbanken verdwenen die door de zeehonden werden gebruikt om uit te rusten en samen te zijn, aldus Baker.
Ondanks dit alles blijven de meeste zeehondenbeschermers halsstarrig vasthouden aan de mogelijkheden om de soort voor uitsterven te behoeden.
“Het zijn ongelofelijk hardnekkige beesten,” zegt Baker. “Het is een van die diersoorten die waarschijnlijk zal herstellen als we gewoon stoppen met ze te doden.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
