Het team dat toeziet op de vogelpopulaties in Powdermill Nature Reserve in Rector in Pennsylvania (VS), deed een verrassende ontdekking op 24 september: een roodborstkardinaal met een bizar kleurenpatroon. Aan de ene kant van het lichaam had de vogel de scharlakenrode veren van een mannelijke roodborstkardinaal en aan de andere kant het kanariegele verenkleed van een vrouwtje.
Bij het zien van het verdeelde verenkleed van de zangvogel, die de grootte van een roodborstje heeft, was meteen duidelijk dat het om een bilaterale gynandromorf ging. Dat is een dier dat half mannetje en half vrouwtje is.
‘Geen twijfel mogelijk,’ aldus Annie Lindsay, manager van het ringprogramma in Powdermill.
Metingen wezen ook uit dat de rechtervleugel iets langer was dan de linker. Dat is een typisch verschil tussen mannelijke en vrouwelijke roodborstkardinalen.
Gynandromorfisme wil zeggen dat een dier zowel vrouwelijke als mannelijke kenmerken heeft. Bilaterale gynandromorfen vallen vaak nog meer op omdat deze kenmerken precies over de helft van het lichaam zijn verdeeld. Die scheiding kan zowel inwendig als uitwendig zijn. Bilateraal gynandromorfisme is niet hetzelfde als hermafroditisme. Dan heeft een organisme zowel mannelijke als vrouwelijke voortplantingsorganen, terwijl het er aan de buitenkant als een mannetje of vrouwtje uitziet.
Hoewel hermafroditisme vaak voorkomt bij veel diersoorten, zoals aardwormen en slakken, is gynandromorfisme zeldzaam. Bij vogels lijkt het te ontstaan wanneer cellen zich in een vroeg ontwikkelingsstadium niet goed delen.
Lindsay vertelt dat er, sinds Powdermill bijna zestig jaar geleden gegevens ging bijhouden, van de pakweg achthonderdduizend gevangen vogels slechts vijf als gynandromorfen zijn gedocumenteerd. De enige andere vogel met bilateraal gynandromorfisme die Lindsay de afgelopen vijftien jaar heeft gezien, was ook een roodborstkardinaal.
‘Ik denk dat ik deze keer beter besef hoe zeldzaam dit is,’ zegt ze. ‘Het was fantastisch om te zien hoe iedereen regeerde.’
Een op een miljoen?
‘Die vogel is heel beroemd,’ zegt Danny Bystrak, wildlifebioloog bij het Bird Banding Laboratory van het Patuxent Wildlife Research Center in Maryland. Dit is een tak van de U.S. Geological Survey, waar alle gegevens van de ringactiviteitenin het hele land worden bewaard.
Met alle gegevens van de afgelopen vijftien jaar in het achterhoofd is de kans om een gynandromorf tijdens ringactiviteiten te ontdekken volgens Bystrak ‘bijna precies één op een miljoen.’
Bij die lage kansen hoort wel een ‘maar’. Lindsay: ‘Niet bij alle vogelsoorten hebben de mannetjes en vrouwtjes een zichtbaar anders verenkleed.’ Er vliegen waarschijnlijk meer gynandromorfen rond dan we ons realiseren.
Vogelcollecties in musea schijnen ook licht op het fenomeen. Stephen Rogers, collectiebeheerder van de Section of Birds van het Carnegie Museum of Natural History in Pittsburgh (Pennsylvania), heeft in zijn hele carrière ongeveer zestienduizend vogels voor de museumcollectie geprepareerd. Dat omvat het drogen en conserveren van de vogels en van elk exemplaar gegevens noteren over de fysieke uiterlijke en innerlijke kenmerken, waaronder de voortplantingsorganen.
Tussen de meer dan 27.000 exemplaren van het museum vond Rogers slechts vier gynandromorfen. Drie ervan waren vogels van een soort waarbij er geen onderling kleurverschil is bij mannetjes en vrouwtjes.
‘De kans voor één op een miljoen geldt alleen voor vogels met duidelijke verschillen,’ aldus Rogers. “Rode kardinalen, roodborstkardinalen enzovoort.’
Als je alle gynandromorfen meetelt die in het zicht verborgen zijn, wordt de kans ongeveer 146 op een miljoen.
Het mysterie van gynandromorfen
Gynandromorfen halen de krantenkoppen wanneer ze worden ontdekt. Neem bijvoorbeeld de bilateraal gynandromorfe rode kardinaal uit 2019 en de honingbij met de ogen van een mannetje en het lijf van een vrouwtje die eerder dit jaar werd aangetroffen. Het blijft echter een moeilijk te bestuderen fenomeen.
Bystrak geeft aan geen aanwijzingen te hebben gevonden dat een gynandromorf ooit opnieuw is gevangen tijdens ringactiviteiten. Het blijft daarom onduidelijk of bijvoorbeeld het kleurverschil nog aanwezig is nadat de vogels in de rui zijn geweest.
Het is ook maar de vraag wat voor toekomst de roodborstkardinaal zou hebben. Net als mensen hebben vrouwtjes twee eierstokken. Maar bij zangvogels werkt alleen de linkereierstok. Aangezien de linkerkant van de roodborstkardinaal vrouwelijk lijkt te zijn, kan de vogel zich volgens Lindsay voortplanten. De vogel moet zich dan wel gedragen als een vrouwtje om een partner te lokken.
Er is weinig bekend over het gedrag van gynandromorfen. In 2009 en 2010 is het wetenschappers wel gelukt om een rode kardinaal in Illinois met bilateraal gynandromorfisme te observeren. Ze zagen dat het dier zonder problemen opgroeide. Toch liet de rode kardinaal geen gezang of andere geluiden horen. En de vogel werd nooit met een partner gezien.
We zullen wellicht nooit te weten komen hoe het de roodborstkardinaal, een trekvogel, zal vergaan. De vogel is dezelfde dag nog vrijgelaten en bevindt zich nu misschien al wel in Zuid-Amerika.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
