In 2005 is Deborah Giles in de Salish Sea voor de kust van de Amerikaanse staat Washington getuige van een bijzonder tafereel dat ze niet snel zal vergeten: een aantal orka’s die om beurten een dode bruinvis meedragen op hun snuit.
Extra opmerkelijk, want deze orka’s – de bedreigde Southern Resident Orkapopulatie – hebben in principe geen bruinvis op het menu staan. ‘Wat gebeurt hier in vredesnaam?’ vraagt de orkaexpert en onderzoeksdirecteur van de non-profitorganisatie Wild Orca zich af.
Onderzoek naar opmerkelijk bruinvistafereel
Wetenschappers merkten dit opmerkelijke gedrag voor het eerst op bij de Southern Resident Orkapopulatie in 1962. Sindsdien namen ooggetuigen meer dan zeventig vergelijkbare voorvallen waar, met een piek van tien meldingen in 2005.
Giles besloot daarom tot een wetenschappelijk onderzoek, waarvan de resultaten onlangs verschenen in Marine Mammal Science. Haar team bestudeerde 78 ‘bruinvisincidenten’ tussen 1962 en 2020 onder de Southern Resident Orkapopulatie. Kenmerken als de specifieke troep, het geslacht en de leeftijd werden apart opgetekend.
Wat bleek? Bij orka’s van alle leeftijden en beide geslachten komt het hardhandig aanpakken van bruinvissen voor. Maar bij drie individuele vrouwtjes in het bijzonder: zij zijn elk betrokken bij maar liefst vijf voorvallen met bruinvissen. ‘Juist dat laatste maakt dit gedrag extra mysterieus,’ stelt coauteur van de studie Sarah Teman.
Zo nemen orka’s de bruinvissen onder handen
Over het waarom later meer, maar eerst: wat doen deze orka’s precies met de bruinvissen? Heeft een troep orka’s eenmaal een bruinvis te pakken, dan gaat deze boven het wateroppervlak al zwemmend over van snuit naar snuit, als een bal.
Sommige orka’s spelen tamelijk onschuldig met de bruinvis, waardoor-ie soms weer ontsnapt. Anderen zijn agressiever: ze smijten met de bruinvis, slaan hem met de staartvin of slingeren hem in hun eigen bek heen en weer. Een dergelijke ruwe behandeling wordt de bruinvis bijna altijd fataal.
Een nieuw orkadieet?
Wat bijzonder is: de bruinvis opeten na de marteling doen deze orka’s – in tegenstelling tot andere orkapopulaties in de Atlantische Oceaan – niet. Het dieet van de Southern Resident Orka’s bestaat doorgaans uit wilde chinookzalm. Maar hun favoriete kostje heeft eveneens flink te lijden heeft onder habitatverlies en vervuiling.
Een haast noodgedwongen overstap van de orka’s op een bruinvisdieet zou in dat licht logisch klinken. ‘En toch gebeurt dat niet. De orka’s houden de bruinvissen louter vast in hun bek, zonder deze op te eten.’
Dat brengt Giles bij de, in haar ogen, meest belangrijkste conclusie van haar onderzoek: ‘Om het verdwijnen van deze orkapopulatie te voorkomen, is bescherming en herstel van de chinookzalmpopulatie essentieel.’
Maar als deze orka’s de murw gekegelde bruinvissen uiteindelijk niet verorberen, wat verklaart dit morbide ritueel dan wel?
Weemoedige moedertrekjes?
Mogelijk gaat het om zogeheten mismothering: een weemoedige poging van de moeder om voor een verzwakt of ziek jonkie te kunnen zorgen. Volgens Giles eindigt namelijk bijna zeventig procent van de orkazwangerschappen in de Southern Resident Orkapopulatie in een miskraam of vroege dood van het kalfje. Er zijn zelfs orkamoeders waargenomen die hun overleden kalveren zeventien dagen lang bij zich hielden.
‘Zo bezien komt de bijzondere bruinvisbehandeling misschien voort uit de beperkte mogelijkheden van de moeder om voor haar eigen kalf kunnen te zorgen, aldus Giles. In 2021 nog namen wetenschappers een duidelijk voorbeeld van mismothering waar, toen een moederorka een jonge griend onder haar hoede nam. Alleen: hierbij was de nadrukkelijke insteek het oneigenlijke kind te laten overleven.
Training voor de jacht?
En dus lijkt een andere verklaring beter op zijn plek. Zou het kunnen dat orka’s op deze manier hun jonkies de kneepjes van de jacht bijbrengen en die van henzelf aanscherpen?
Volgens Giles is dat niet ondenkbaar. De bruinvissen dienen in dat geval als onvrijwillige oefenobjecten voor de gezamenlijke orkajacht. Want ondanks dat de orka’s de bruinvissen niet opeten, gaat het opvallend vaak om bruinviskalfjes ter grootte van de chinookzalm.
Toch gaat Giles uit van een andere verklaring. Orka’s zijn nieuwsgierige, sociale dieren die geregeld samen spelen uit genegenheid of gewoon voor hun plezier – zoals moeders die hun kalfje ‘zomaar’ in en uit het water liften. ‘Van alle mogelijke verklaringen voor dit gedrag, klinkt puur – en weliswaar een beetje macaber – spelplezier voor mij als de meest logische,’ aldus Giles.
