Toen onderzoeker Rachel Cartwright en haar team enkele jaren geleden twee walvissen zagen zwemmen, viel hen iets vreemds op. De jongste van de twee walvissen raakte verstrikt in een vislijn – en daarop besloot de volwassen walvis iets wel heel bijzonders te doen.
Het dier begon herhaaldelijk met zijn staartvin te slaan, alsof hij zijn jonge metgezel wilde laten zien hoe hij los moest komen. Na een tijdje begreep de jonge walvis wat de bedoeling was; door het gedrag van zijn maatje te imiteren, kwam hij geleidelijk los.
Walvissen die elkaar helpen
‘Mijn onderzoeksassistenten hebben haar Taylor genoemd,’ zegt gedragsecoloog Cartwright van de California State University Channel Islands in Camarillo. Cartwright doelt op zangeres Taylor Swift, met een knipoog naar een van haar beroemdste nummers. ‘Shake It Off,’ aldus Cartwright.
In nieuw onderzoek dat afgelopen maand werd gepubliceerd in journal PLOS One documenteerden Cartwright en haar team hoe verschillende bultrugwalvissen hun jongere soortgenoot helpen. In het onderzoek haalt Cartwright, naast bovenstaand voorbeeld, een tweejarige walvis aan die verstrikt was geraakt in een visnet.
Leestip: Een walvis met een volle buik zingt meer, blijkt uit onderzoek
Een volwassen walvis zwom langzaam naar haar toe, legde zijn borstvin zachtjes op de hare en bleef naast haar drijven, snuit tegen de hare aangedrukt, vlak onder het wateroppervlak. Op een zeker moment leek hij haar zelfs tegen tijgerhaaien te willen beschermen.
‘Hij ging achter haar zwemmen en sloeg ze weg met zijn staartvin,’ aldus Cartwright. ‘Wat deze situatie vooral interessant maakt, is dat deze walvissen elkaar niet kenden.’
Walvismaatjes
Op aanraden van een expert van NOAA Fisheries, een organisatie die onder meer verstrikte walvissen bevrijdt, zocht Cartwright contact met zogenoemde strandingnetwerken uit Hawaï en Alaska om te achterhalen hoe vaak dergelijke situaties zich voordoen. ‘Toen we de data onder de loep namen, bleek dit gedrag veel minder zeldzaam dan we dachten,’ aldus Cartwright.
Van de 414 gedocumenteerde walvissen die tussen 2001 en 2023 verstrikt raakten in visgerei – 54 in Hawaï en 260 in Alaska – werden 62 met succes geholpen door een zogenoemd ‘walvismaatje’.
Leestip: Hoe in 1876 een walvis per spoor naar New York werd gebracht – en stierf
Olaf Meynecke, onderzoeker aan de Australische Griffith University, deed vergelijkbare observaties in de Zuidelijke Grote Oceaan. Terwijl zijn team probeerde een jonge, verstrikte walvis los te halen uit een drijvend object, bleven twee andere walvissen rond het jonge slachtoffer zwemmen: eentje ernaast, eentje eronder. Volgens Meynecke leek het alsof ze wilde zeggen, ‘als je niet kunt blijven drijven, en je zinkt, zal ik je tillen.’
Meynecke heeft verschillende volwassen walvissen geobserveerd die verstrikte kalveren probeerden te helpen – zelf als moederwalvis aanwezig was. ‘Soms zie ik wel vier, vijf, zes andere walvissen die zich duidelijk verzameld hebben om een jong dier in nood te hulp te schieten,’ zegt hij.
Waarom helpen walvissen elkaar?
Uit historische gegevens maakten Cartwright en haar team op dat dergelijk gedrag al veel langer wordt waargenomen – met name tijdens de walvisvaart, die in 1986 in de meeste landen werd verboden. Wanneer een slachtoffer gevangen werd, ‘kwamen andere walvissen ernaar toe en bleven ze dichtbij terwijl het getroffen dier werd meegenomen,’ zegt Cartwright.
‘Dit gedrag zou een vorm van affectieve empathie kunnen zijn,’ zegt Anna Moscrop, hoofd wetenschap bij Whale and Dolphin Conservation. ‘Een individu herkent een emotionele staat, zoals angst of paniek, zonder die emotie zelf te ervaren.’
Volgens Cartwright zou het ook een voorbeeld van neuroplasticiteit kunnen zijn: een aanpassing in de hersenen. De walvissen zouden zich hebben aangepast aan een veranderende wereld, waarin verstrikt raken een normaal onderdeel van het leven is geworden.
Hoe kunnen we voorkomen dat walvissen verstrikt raken?
Door de toenemende aanwezigheid van aanleglijnen, netten, krabbenkorven en ander visgerei raken steeds meer walvissen andere zeedieren verstrikt. ‘Meer dan tachtig procent van de walvissen raakt op een bepaald moment in hun leven verstrikt,’ zegt Cartwright. ‘Tot wel 25 procent overkomt dat mogelijk elk jaar, maar weet zichzelf te bevrijden.’
Leestip: Dolfijnen gebruiken ‘babytaal’ tegen hun kalfjes
Meynecke vindt het ‘echt verschrikkelijk’ om te zien hoe walvissen elkaar noodgedwongen te hulp schieten. ‘Deze arme dieren weten precies wat er aan de hand is, maar ze kunnen niets doen. Niet alleen voor het individu is dit ontzettend stressvol – alle soortgenoten in de buurt communiceren met elkaar over de gebeurtenis en ervaren die stress ook.’
‘De beste manier om zeedieren te beschermen, is door te voorkomen dat ze in met visgerei in aanraking komen,’ zegt Moscrop. Een manier om dat te bewerkstelligen is door visgerei te gebruiken waarbij zo min mogelijk lijnen in het water achterblijven.
En daar kunnen we allemaal aan bijdragen, voegt Cartwright toe. ‘Als consument maken we keuzes. Door voor duurzaam gevangen vis te kiezen, kunnen we wel degelijk verschil maken.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
