Een beet die je bloeddruk doet stijgen, je hart sneller laat kloppen – en in sommige gevallen een langdurige, pijnlijke erectie veroorzaakt. Het klinkt als een fabel, maar voor wie in het regenwoud van Brazilië oog in oog staat met de Phoneutria-spin is het een reëel risico. Artsen noemen dit fenomeen priapisme: een erectie die urenlang kan aanhouden, vaak pijnlijk is en altijd medische spoed vereist. Wat maakt Phoneutria zo bijzonder?
Phoneutria, de bananenspin
Spinnen van het geslacht Phoneutria, ook bekend als de bananenspin, leven in Zuid- en Centraal-Amerika. Hun bijnaam danken deze spinnen aan de incidentele ritjes in bananenkratten naar supermarkten. Toch gaat het meestal om een minder gevaarlijke dubbelganger die af en toe tevoorschijn komt, namelijk de Cupiennius-spin.
De échte Phoneutria jaagt vooral ’s nachts op de bosbodem, waar ze insecten, kleine kikkers en hagedissen verorbert. Phoneutria staat bekend om haar dreighouding waarbij ze de voorpoten hoog optilt – een duidelijk signaal dat ze zich bedreigd voelt. Met een lichaamslengte tot vijf centimeter en poten die ruim tien centimeter kunnen overspannen, is ze bovendien imposant om te zien.
Gif dat een erectie kan veroorzaken
Het gif van Phoneutria is een complexe cocktail van peptiden. Twee daarvan – Tx2-5 en Tx2-6 – spelen een opvallende rol, zo wees een studie uit 2009 in het wetenschappelijke tijdschrift Toxicon uit. Ze beïnvloeden de zenuwsignalen die de bloedtoevoer naar het penisweefsel regelen en stimuleren de afgifte van stikstofmonoxide (NO). Dit molecuul ontspant de bloedvaten en zorgt zo voor een erectie.
Leestip: Eten we écht spinnen in onze slaap? 5 fabels over spinnen ontkracht
Normaal gesproken stopt dit proces vanzelf, maar soms niet. Dan ontstaat een priapisme: een langdurige en pijnlijke erectie die tot weefselschade kan leiden. Hoewel zeldzaam, wordt dit symptoom regelmatig beschreven in medische literatuur over Phoneutria-beten.
Het risico op priapisme is zeer zeldzaam: van de honderden gemelde beten in Brazilië leidt minder dan één procent tot dit symptoom. Het treft vooral jonge mannen en kinderen, bij wie het gif relatief sterker werkt.
Van gif tot medicijn
Wat voor mensen die in het regenwoud worden gebeten gevaarlijk kan zijn, bleek voor onderzoekers juist een inspiratiebron. Uit het toxine Tx2-6 werd een kleiner peptide (een chemische verbinding) ontwikkeld: PnPP-19. Dit molecuul heeft dezelfde erectiebevorderende werking, maar zonder de schadelijke bijwerkingen van het originele gif, blijkt uit een studie in vakblad Nitric Oxide uit 2021.
In laboratoria wordt PnPP-19 inmiddels getest als veelbelovend middel tegen erectiestoornissen. Daarnaast onderzoeken wetenschappers toepassingen bij glaucoom, waarbij het de oogdruk kan verlagen, en zelfs bij pijnbestrijding.
Hoe gevaarlijk is de bananenspin?
Phoneutria wordt vaak genoemd als een van de giftigste spinnen ter wereld. Toch is het sterfterisico na een beet klein. De meeste beten veroorzaken enkel lokale pijn, zwelling en soms misselijkheid. Ernstige vergiftiging – met priapisme, ademhalingsproblemen of hartritmestoornissen als symptomen – is zeldzaam en treft vooral jonge kinderen.
Leestip: Waarom huntsmanspinnen in Australië een geliefde huisgenoot zijn
In Nederland en België duiken zo nu en dan alarmerende berichten op over bananenspinnen in supermarkten. In vrijwel alle gevallen gaat het echter om de minder gevaarlijke Cupiennius, die voor mensen nauwelijks een bedreiging vormt.
Wat te doen bij een beet?
Wie in Zuid-Amerika wordt gebeten, moet kalm blijven en het getroffen lichaamsdeel zo stil mogelijk houden. Zoek altijd medische hulp: in ernstige gevallen wordt een specifiek antigif toegediend. Bij priapisme is spoedzorg noodzakelijk, omdat onbehandelde erecties blijvende schade aan het geslachtsdeel kunnen veroorzaken.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
