De zichtbare gevolgen van de kernramp in Tsjernobyl

‘Diep in het gebouw, in een donkere hal, stopten we voor een zware metalen deur. De ingenieur gaf aan dat ik snel moest zijn. Hij was zeker een minuut bezig geweest om de klemmende deur open te wrikken. De adrenaline gierde door mijn lijf. De kamer achter de deur was compleet in duister gehuld, enkel verlicht door onze hoofdlampjes. (...) Ik kreeg slechts een paar tellen om de klok in beeld te brengen die was blijven steken op 01:23:58 – het moment waarop de tijd hier voor altijd kwam te staan.’

Geen fotograaf wist zo diep in reactor 4, het epicentrum van de explosie in Tsjernobyl die op 26 april 1986 leidde tot de grootste kernramp ooit, door te dringen als Gerd Ludwig. De Duitse fotograaf beschouwt het als zijn uitdagendste klus ooit.

2011. Op 26 april 1986 begingen medewerkers in deze controlekamer van reactor 4 van de kerncentrale in Tsjernobyl een noodlottige reeks fouten tijdens een veiligheidstest. Dat leidde tot de grootste kernramp ooit.

Een radioactieve douche

Bijna veertig jaar later gaat een bezoek aan de afgezette vervreemdingszone rond de reactor nog altijd gepaard met een waslijst aan veiligheidsmaatregelen. Sinds 1993 kwam hij hier geregeld terug.

Leestip: Kunnen er ooit weer mensen wonen in de vervreemdingszone rond Tsjernobyl?

Na ieder bezoek volgt een zorgvuldig schoonmaakproces. ‘Nadat ik de reactor had bezocht, vroeg ik een veiligheidsspecialist mijn uitrusting te controleren. Ik zag aan haar gezicht dat ze vond dat ik overdreef. Met tegenzin checkte ze mijn uitrusting, waarna ik de blik in haar ogen zag veranderen. Na het bekijken van de geigerteller, waarmee het stralingsniveau wordt gemeten, bleef ze maar herhalen: ‘Oh my god! Oh my god! Je moet je camera’s schoonmaken. Je moet ze afwassen.’ Alsof ik een radioactieve douche had gehad.’

2005. Oleg Shapiro (54) en Dima Bogdanovich (13) lijden allebei aan schildklierkanker en worden verzorgd in een schildklierziekenhuis in Minsk (Belarus). Als ‘liquidator’ werd Oleg blootgesteld aan extreme stralingsniveaus. Hij onderging zijn derde schildklieroperatie. Dima’s moeder is ervan overtuigd dat de straling verantwoordelijk is de ziekte zoon, maar de artsen zijn terughoudend in hun oordeel.

Kinderen met een handicap

Vandaag de dag is een gebied van bijna driehonderdduizend hectare rond de reactor verboden terrein vanwege schadelijke stralingsniveaus. Toch is het menselijk leed van de ramp veel ingrijpender dan de materiële schade. ‘Een groot deel van de nucleaire wolk dreef richting Gomel in Belarus. In 2005 wilde ik daar in opdracht van National Geographic de kinderen in een weeshuis fotograferen.’

Leestip: 14 jaar na de kernramp staat de natuur in Fukushima volop in bloei

In een van de weeshuizen zag Ludwig de vijfjarige Igor. De jongen was fysiek en geestelijk ernstig gehandicapt en achtergelaten door zijn ouders. ‘Hij trok mijn aandacht omdat hij het grootste deel van de tijd bewegingloos tegen een muur zat.’

Het bezoek maakte indruk op Ludwig. ‘Af en toe draaiden zijn ogen in de richting van andere kinderen in de ruimte, maar toen ze hem probeerden te knuffelen begon hij te huilen. Nadat ik hem op de foto had gezet, kneep ik even in zijn hand. De glimlach die volgde, gaf me bijna tranen in mijn ogen,’ vertelt de fotograaf.

2005. De vijf jaar oude Igor, een fysiek en geestelijk ernstig gehandicapte jongen, werd verstoten door zijn ouders. Hij kwam terecht in een huis voor kinderen met een beperking.

Achterblijvers in de vervreemdingszone

Toch is niet iedereen vertrokken uit het zogenoemde vervreemdingsgebied. Een paar honderd mensen keerden terug naar het rampgebied. Veel repatrianten zijn blij met de komst van toeristen en journalisten.

Gidsen, die dagtrips verzorgen naar het rampgebied, adviseren toeristen en journalisten om producten mee te nemen, zoals vers brood, kaas en snoep – goederen die de repatrianten moeten missen omdat ze nauwelijks in de bewoonde wereld komen.

Leestip: Wat gebeurt er met de achtergebleven huisdieren na de oorlog in Oekraïne?

De meeste repatrianten zijn erg gastvrij en bieden alles wat ze op hun eigen land kweken en telen aan, van tomaten tot bessen en van stiekem gevangen vis tot alcoholische dranken die ze in het geheim hebben gebrouwen.

‘Soms wringt het om voedsel te eten dat is geteeld op vervuild land. Maar als fotograaf moet je altijd zoeken naar de balans: je wil veilig je werk doen, maar hebt ook het vertrouwen en de medewerking van de bevolking nodig om foto’s te kunnen maken.’

Toch blijf Ludwig zich inzetten om verhalen te laten horen van slachtoffers die anders geen stem zouden hebben. ‘Toen ik deze geschiedenis in beeld bracht, kwam ik in contact met veel zorgzame en moedige mensen die me toestonden om hun lijden te laten zien, in de hoop dat we tragedies als Tsjernobyl nooit meer hoeven mee te maken.’

2011. Kharytina Desha (92) is een van de weinige ouderen die terugkeerden naar hun dorpen in de vervreemdingszone.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!