Wie tijdens een oorlog zijn huis, buurt, stad of land moet ontvluchten, moet ook moeilijke beslissingen nemen over de vraag wat er meegenomen kan worden. Dat geldt ook de vele mensen die in Oekraïne op een van de overvolle en zeer beperkte treinen zijn gestapt.

In de Europese Unie zijn er regels die bepalen welke huisdieren met hun baasjes de grens mogen oversteken. Eigenaren moeten een identificatienummer voor hun huisdier aanvragen, kunnen aantonen dat het dier tegen hondsdolheid (rabiës) is ingeënt en een geldig Europees Dierenpaspoort hebben. Dat geldt hoofdzakelijk voor honden, katten en fretten. Afhankelijk van het land dat de eigenaars met hun huisdier willen bezoeken, zijn de regels voor dieren van buiten Europa aan striktere regels gebonden.

Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, moesten veel huisdieren door hun baasjes worden achtergelaten. ‘In Oekraïne zijn er veel dierenasielen die deze dieren opvangen. Ze berichten over talloze achtergebleven honden en katten op treinstations. Mensen komen voor de keuze te staan om hun eigen leven te redden of bij hun huisdier in Oekraïne achter te blijven... Dat moet een ongelooflijk moeilijke beslissing zijn,’ zegt Daniel Cox, campagnedirecteur van PETA Duitsland.

‘We zien een versoepeling van de situatie wat betreft de voorwaarden voor toegang tot Europees grondgebied,’ legt Marie-Morgane Jeanneau, campagnedirectrice van PETA Frankrijk, uit. Onder druk van talloze dierenwelzijnsorganisaties houdt de EU nu rekening met de uitzonderlijke situatie van de oorlog in Oekraïne en heeft vereenvoudigde regels ingevoerd. In Nederland is een landelijk meldpunt opgezet om dieren uit Oekraïne samen met hun baasjes op te vangen. Op de website van het meldpunt is informatie te vinden over de opvang, vaccinatie en zorg voor deze dieren: hulpvoordierenuitoekraïne.nl. Informatie over de regelgeving rond dieren uit Oekraïne is op de website van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) te vinden. In België zetten organisaties als de Stichting Prins Laurent en Sciensano zich in voor de opvang en vaccinatie van huisdieren uit Oekraïne.

‘Ook dieren worden slachtoffer van dit conflict, maar vaak denken we daar niet over na. Bij PETA is het onze missie om alle dieren te helpen die ons nodig hebben,’ aldus een woordvoerder van PETA Frankrijk.

Zoals National Geographic eerder berichtte in het verhaal over de redding van de berin Masha uit Oekraïne, ‘zijn in heel Oekraïne duizenden dieren achtergebleven in dierentuinen, op boerderijen, in schuilkelders en zelfs op straat. Voedsel wordt er steeds schaarser, vooral op plekken die onder vijandelijk vuur liggen, en veel gebieden zijn ontoegankelijk voor hulp van buitenaf. Dierentuinen en asielen melden dat hun dieren zijn getraumatiseerd door de beschietingen en angstig wegkruipen als ze het luchtalarm en explosies horen. Ook rennen ze tegen hekken aan en laten zelfs hun jongen in de steek.’

Volgens Marie-Morgane Jeanneau waren de PETA-teams aanvankelijk aan de grens met Polen en Roemenië gestationeerd. Het idee was om mensen samen met hun huisdieren te verwelkomen en ID-nummers en vaccinaties aan te bieden voor dieren die dat nodig hadden. Er was dierenvoer aanwezig, er werd een ‘kliniek opgezet om huisdieren te kunnen helpen en verzorgen’ en er stonden dierenartsen paraat.

‘Veel mensen komen met hun huisdieren in hun armen over de grens, dragen ze in geïmproviseerde kooien of hebben geen kooien om ze te vervoeren,’ zegt Carmen Arsene, voorzitter van Eduxanima, onderdeel van de Roemeense Nationale Federatie voor Dierenbescherming (FNPA). Op vijfhonderd kilometer van de grens met Oekraïne reizen medewerkers van Eduxanima geregeld met een mobiele dierenkliniek naar Oekraïne. De activisten delen ter plekke voedsel, water, halsbanden en tuigjes uit.

‘In het geval van katten is het een groot probleem dat de meeste geen mobiele kattenbak voor één, twee of drie dagen hebben. Dus krijgen veel katten last van urineweginfecties,’ zegt Carmen Arsene. De activisten hebben een bestelbusje ingericht waarin opgevangen huisdieren kunnen uitrusten terwijl ze samen met hun baasjes wachten op vervoer naar een naburige grens. ‘Deze mensen zijn op doorreis; sommigen overnachtten in het opvangcentrum en reizen de volgende dag door.’

Ook medewerkers van andere dierenwelzijnsorganisaties steken de grens met Oekraïne over om dieren het land uit te krijgen of ze voer te brengen. In overleg met plaatselijke dierenasielen werken meerdere organisaties samen om dieren naar opvangcentra in Duitsland, Polen en Roemenië te evacueren.

Momenteel zijn er PETA-teams in Polen en Hongarije om oplossingen te vinden voor de opvang van huisdieren aan de grens op langere termijn. ‘Er is daar ook een hele missie op touw gezet om tonnen aan diervoer naar zo’n beetje alle uithoeken van het land te krijgen. Al dat werk is gedaan met behulp van meerdere Oekraïense groepen van activisten. Zij kennen het land, hebben hun netwerken en kunnen direct hulp bieden omdat ze de situatie ter plekke kunnen inschatten. Medewerkers van PETA werken samen met een netwerk van Oekraïense vrijwilligers die wonderen hebben verricht en overal in Oekraïne honden en katten hebben gered,’ zegt Marie-Morgane Jeanneau.

Duizenden geredde huisdieren

PETA heeft al ruim tweehonderd ton aan hulpgoederen aan Oekraïne geleverd, waarmee volgens de Franse afdeling van de organisatie ‘meer dan 800.000 dieren’ in heel Oekraïne gevoerd kunnen worden. Carmen Arsene schat dat inmiddels zo’n vijfduizend huisdieren de grens naar Roemenië zijn overgebracht.

Volgens woordvoerders van diverse organisaties zijn voor de meeste huisdieren die langs de grenzen met Oekraïne in asielen zijn opgevangen inmiddels pleeggezinnen gevonden. Sommige dieren zijn aan de veilige kant van de grens met hun baasje herenigd, terwijl andere nog worden verzorgd door vrijwilligers.

Sinds het begin van de oorlog heeft er permanent een PETA-team aan de grens met Polen klaargestaan, aldus Daniel Cox. ‘Deze medewerkers zijn in Polen gestationeerd en trekken elke dag Oekraïne in, waar ze meer dan duizend dieren hebben kunnen redden. De huisdieren komen uit heel Oekraïne naar de stad Lviv, dat fungeert als doorgangscentrum voor dieren en mensen op de vlucht. Vandaaruit nemen wij de dieren over en is het nog tweeënhalf uur rijden naar de Poolse grens. Eenmaal in Polen worden de dieren in asielen of, als ze dringend medische aandacht nodig hebben, in klinieken waarmee we samenwerken ondergebracht.’

Op blogs en websites van de dierenwelzijnsorganisaties zijn talloze berichten over de situatie gepost. ‘We zien overal dieren op straat rondzwerven en dieren zijn hier ook geregeld vergiftigd. Pogingen van buitenlandse organisaties om huisdieren te steriliseren, zijn tegengehouden. Er zijn maar weinig asielen. In openbare schuilkelders worden huisdieren verwaarloosd en zijn ze angstig. Ook worden er nog steeds huisdieren gedood. Er is geen dierenzorg, en gevangen honden verhongeren vaak,’ luidt een van de vele ooggetuigenverslagen op de website van White Paw, een Duitse dierenrechtengroep.

Mensen die deze dieren helpen, nemen zelf grote risico’s. ‘Twee van de activisten met wie PETA UK contact heeft gehad, zijn omgekomen. Ze vervoerden op dat moment huisdieren en zijn waarschijnlijk in kruisvuur beland,’ aldus een woordvoerder van PETA Frankrijk.

Sommige Oekraïners zijn in het land gebleven om voor hun huisdieren te zorgen en organisaties te helpen met de redding van zoveel mogelijk loslopende honden en katten. De vrijwilligers proberen zich zo min mogelijk te verplaatsen en werken samen met plaatselijke vervoersbedrijven ‘voor het transport van de broodnodige voorraden naar distributiecentra, waar plaatselijke organisaties de spullen over het hele land verdelen. Het netwerk van organisaties en mensen in Oekraïne die dieren helpen, is ongelooflijk,’ zegt Daniel Cox, die in maart 2022 zelf een bezoek aan het land bracht.

De situatie van wilde dieren die in dierentuinen of opvangcentra worden gehouden of in natuurparken zijn achtergebleven, wordt door andere, gespecialiseerde en soms beter uitgeruste organisaties gevolgd. De Oekraïense regering heeft nog geen enkel initiatief voor de redding van dieren op touw kunnen zetten. ‘Het land is in oorlog en die oorlog escaleert nog steeds, daar moeten we begrip voor hebben,’ zegt een Duitse vrijwilliger.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com