De barok is een stijlperiode die in Europa op verschillende manieren tot uiting kwam: onder meer in architectuur, muziek, dans, beeldende kunsten en poëzie. De oorsprong lag in het huidige Italië: met name in het Rome van de vroege zeventiende eeuw kwam de barok tot bloei.
De term ‘barok’ is afgeleid van het Franse woord baroque, dat ‘absurd’ of ‘grotesk’ betekent. In eerste instantie werd de naam vooral gebruikt door juweliers om onregelmatig gevormde parels, perle baroque, mee aan te duiden. Net als het latere impressionisme, had ook het woord ‘barok’ aanvankelijk een weinig positieve betekenis: het werd vooral gebruikt als neerbuigende term.
Leestip: Wat was de romantiek? Kenmerken van romantische kunst
Wanneer iemand kunst of muziek als barok bestempelde, vond diegene het onsamenhangend, bizar en overdreven. Pas vanaf de late negentiende eeuw werd het overgenomen als officiële aanduiding voor een stijlperiode.
De barok volgde op de Renaissance en het maniërisme, stijlen die zich kenmerkten door symmetrie, verwijzingen naar de Klassieke Oudheid en de weergave van ideaalbeelden. Barokke kunstenaars pakten dat anders aan.
Kenmerken van de barok
Zo ontwikkelde de Italiaanse schilder Michelangelo Merisi da Caravaggio een realistische stijl die veel latere barokschilders zou beïnvloeden, onder wie Peter Paul Rubens, Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer.
Menselijke figuren werden door Caravaggio afgebeeld in realistische poses, met het overbrengen van emotie als uitgangspunt. Zelfs de zo volmakate heiligen kregen in zijn schilderijen rimpels, gescheurde kleding en donkere nagelriemen.
Leestip: In het realisme stond de harde werkelijkheid centraal
Op technisch gebied was Caravaggio een meester van het clair-obscur, een techniek waarbij een overdreven contrast wordt gebruikt tussen licht en donker. Deze dramatische belichting zou een van de belangrijkste kenmerken worden van de barok in de schilderkunst, naast een sterk gevoel voor drama, grootsheid, dynamiek, spanning en uitbundige emoties.
Diezelfde kenmerken vind je terug in de architectuur uit deze stijlperiode. Bouwwerken uit de barok zijn uitbundig en theatraal met tal van decoratieve elementen. In de muziek en literatuur verwijst de term eveneens naar een extravagante, rijkversierde – soms zelfs bizarre – stijl.
Is rococo ook barok?
De laatste periode van de barok wordt ook wel rococo genoemd. Het hoogtepunt van deze stijlperiode vond plaats tussen 1730 en 1760, als tegenreactie op de strenge, classicistische barok van rond 1700.
Leestip: De Stijl: de radicale kunstbeweging uit Nederland
In de rococostijl wordt een illusie gewekt van beweging en drama door het gebruik van asymmetrie, kronkelende bogen, wit en pastelkleuren en trompe-l’oeils: muur- en plafondschilderingen waarmee optische illusies worden gecreëerd, zoals de schijnbare aanwezigheid van koepels of zuilen.
De laatbarok of rococo werd rond het midden van de achttiende eeuw opgevolgd door de neoklassieke periode in kunst en architectuur, en door de klassieke periode in muziek.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
