Gigantische tekeningen in de woestijn: het mysterie van de Nazcalijnen

Aan de zuidkust van Peru strekt zich een van de raadselachtigste archeologische vindplaatsen ter wereld uit: de Nazcalijnen. Deze gigantische figuren, soms wel 275 meter lang, zijn gekerfd in de dorre bodem van het Nazcaplateau. Van bovenaf lijken ze op een enorme schets in het zand: kolibries, apen, spiralen en paden die kilometers ver reiken. Maar waarom maakten de Nazca’s deze mysterieuze lijnen?

Wat zijn de Nazcalijnen?

De Nazcalijnen zijn geogliefen: figuren in de grond aangebracht door de donkere stenen aan de oppervlakte weg te halen en de lichte zandbodem bloot te leggen. Zo ontstond een krachtig contrast waardoor de vormen zichtbaar bleven. In totaal liggen de Nazcalijnen verspreid over een gebied van meer dan vijfhonderd vierkante kilometer. Onderzoekers onderscheiden vier soorten figuren:

1. Rechte lijnen: deze categorie komt het vaakst voor. Ze zijn veertig centimeter tot 2,5 meter breed en strekken zich soms uit over een lengte van kilometers, soms wel tot buiten het Nazca­plateau.

2. Rechthoeken of driehoeken: onderzoekers denken dat hiermee ontmoetingspunten werden afgebakend.

3. Geometrische vormen: onder meer zigzaglijnen en spiralen.

4. Figuratieve ontwerpen: van deze categorie zijn er niet meer dan dertig gevonden. Toch zijn juist dit de lijnen die Nazca wereldberoemd hebben gemaakt.

Deze geoglief heeft de vorm van een orka, een veelvoorkomend dier in het wereldbeeld van de Nazcacultuur.

Deze kleine vogel is een van de beroemdste geogliefen. Het is een ontwerp van aanzienlijke omvang: de spanwijdte van de vleugels bedraagt liefst 66 meter.

Juist die laatste categorie maakte Nazca wereldberoemd. Bekend zijn onder meer de kolibrie, de spin en de hond. Maar tot diezelfde categorie behoren ook mythische figuren die waarschijnlijk het heilige universum van het Nazcavolk uitbeelden.

De wereld van de Nazca’s

De Nazcacultuur bloeide tussen 200 v.C. en 800 n.C. Hun hoofdstad Cahuachi was een religieus centrum met piramideachtige bouwwerken. Doden werden als mummies begraven in woestijngraven, vaak met kleurrijk textiel en aardewerk.

Graf van twee Nazcamummies in de necropool van Chauchilla. In de graftomben zijn goed bewaard textiel gevonden en veel voorwerpen van aardewerk.

Keramiek dat werd opgegraven toont een mythische wereld waarin mensen en dieren samensmelten. Figuren als de beruchte ‘moordenaarsorka’, afgebeeld met een mes en een afgesneden hoofd, keren ook terug in de geogliefen.

Leven in een droog gebied

Hoewel de Nazca’s zich hadden gevestigd in een van de droogste woestijnen ter wereld, slaagde het volk erin het land te cultiveren. Hun landbouwtechnieken leidden op den duur zelfs tot een enorme bevolkingsgroei.

Leestip: Van deze 3 prehistorische vindplaatsen is de betekenis een raadsel

Uit onderzoek is gebleken dat het einde van de Nazca­cultuur onder meer werd veroorzaakt door overexploitatie van de huarango, de enige boom die in dit gebied groeide en voor het hout zorgde dat nodig was om te voorzien in het levensonderhoud. De vraag is hoe zo’n grote bevolking in leven kon blijven in een gebied waar nauwelijks regen valt en rivieren regelmatig droog komen te staan.

De Nazca’s legden ondergrondse kanalen aan die waren te bereiken via puquios of putten. Hierdoor was, en is, het kanalenstelsel beter te onderhouden. De ingang is spiraalvormig, waardoor eenvoudig kan worden afgedaald tot het diepste punt en tegelijkertijd wordt voorkomen dat er stof en vuil in de kanalen terechtkomen – alles wat door de wind wordt meegevoerd blijft liggen op de bovenste traptreden. De verschillende nabijgelegen dorps­ gemeenschappen onderhouden de aquaducten.

Het voortbestaan van de Nazcacultuur was mogelijk door een complex hydrologisch systeem waarmee grondwater werd gewonnen. De Nazca’s bouwden een aantal aquaducten en ondergrondse kanalen, die tot op de dag van vandaag worden gebruikt. Dankzij deze techniek en het goede onderhoud van de putten slaagden ze erin gewassen te verbouwen op woestijngrond en zo de Nazcabevolking te voeden. Een ingewikkeld karwei dus, dat grote toewijding vereiste.

Deze papegaai op het Nazcaplateau bevindt zich vlak bij een andere, zeer beroemde figuur: de pelikaan.

Deze geoglief is met een diameter van 135 meter een van de grootste en bekendste van het Nazcaplateau. In het landschap is een aap te zien met een lange spiraalstaart en met slechts vier vingers aan de rechterhand.

De geogliefen waren een­voudiger te realiseren, ondanks hun spectaculaire omvang. De geologische kenmerken van de vallei waarin de lijnen zich bevinden, is uitermate geschikt voor deze kunstvorm: de bodem bestaat uit een basis van lichtgekleurd en compact zand dat is bedekt met een laag donkere steentjes.

Leestip: Alles wat je moet weten over de Inca Trail in Peru

Wanneer de oppervlaktelaag wordt verwijderd, komt een heldere bodem tevoorschijn. De Nazca’s verwijderden de donkere stenen, legden zo de zandondergrond bloot en stapelden ze vervolgens op langs de rand van de vrijgemaakte vormen. Op deze manier creëerden ze een schaduwspel waarbij het contrast tussen de lichte en donkere bodem goed zichtbaar was.

Wat was het doel van de Nazcalijnen?

Alles wijst erop dat de lijnen onafhankelijk van elkaar werden gemaakt. Het is niet bewezen dat de Nazca’s er waarde aan hechtten hoe het patroon er van bovenaf uitzag: waarschijnlijk hebben ze het überhaupt nooit voor mogelijk gehouden dat de figuren ooit vanuit de lucht zouden worden bekeken.

Wat was dan de functie van de lijnen? Door de jaren heen zijn er talloze hypothesen opgesteld over de betekenis van de geogliefen, waarvan vier theorieën het bekendst zijn geworden.

1. Ceremoniële wegen

De Peruaanse archeoloog Toribio Mejía Xesspe stelde dat de lijnen processieroutes waren die naar het ceremoniële centrum Cahuachi leidden. Recente studies bevestigen dat sommige lijnen inderdaad rechtstreeks naar de stad wijzen.

De steen op de voorgrond werd gevonden in de ceremonieruimte van Cahuachi, de hoofdstad van de Nazca’s. Hij werd gebruikt om pigmenten mee te malen. Daarmee werd de grote piramide beschilderd, die te zien is op de achtergrond.

2. Astronomische kalender

De Duitse wiskundige Maria Reiche, die haar leven wijdde aan de studie van de lijnen, zag ze als een astronomische kalender. Sommige figuren zouden in lijn liggen met zonsopkomsten of sterrenbeelden. Hoewel latere onderzoeken haar theorie grotendeels weerlegden, blijft de link met astronomie populair in verhalen.

3. Rituelen rond water

Omdat water schaars was in de woestijn, vermoeden veel onderzoekers dat de lijnen verband houden met rituelen om regen en vruchtbaarheid af te smeken. Sommige patronen zouden zelfs verwijzen naar ondergrondse waterbronnen.

Deze prachtige spin is nog een voorbeeld van de beroemde dierfiguren van de Nazca’s.

4. Het bovennatuurlijke

Andere hypothesen leggen de nadruk op religie. De figuren zouden mythische wezens of sjamanistische visioenen uitbeelden, ontstaan tijdens rituelen met hallucinogene middelen. Maar ook al is het duidelijk dat de lijnen te maken hebben met wereldbeeld van de Nazca’s en deel uitmaken van hun rituelen, enig inzicht in hun religieuze wereld is moeilijk wetenschappelijk te onder­ bouwen.

Het raadsel blijft

Ondanks decennia van onderzoek blijft de betekenis onduidelijk. Buiten de wetenschap doken nog fantasievollere ideeën op. In de jaren zeventig suggereerde schrijver Erich von Däniken zelfs dat de lijnen landingsbanen voor buitenaardse bezoekers waren.

Voorstelling van een nazcaritueel waarbij de watergoden om een goede oogst wordt gevraagd.

Hoewel zulke theorieën spectaculair klinken, wijzen archeologen erop dat de Nazcalijnen passen binnen het religieuze en agrarische leven van de Nazca’s. De werkelijke betekenis blijft echter in nevelen gehuld.

Werelderfgoed en toeristische trekpleister

Dankzij de inspanningen van Maria Reiche zijn de Nazcalijnen sinds 1994 Unesco-werelderfgoed. Vandaag de dag trekken duizenden bezoekers naar de uitkijkpunten en torens langs de Pan-American Highway, of kiezen voor een vlucht in een klein vliegtuigje om de figuren vanuit de lucht te bewonderen.

Wat de Nazca’s zelf nooit konden vermoeden, is dat hun lijnen wereldwijd beroemd zouden worden – en nog altijd tot de grootste mysteries uit de Oudheid behoren.

Het eeuwige mysterie van de Nazcalijnen

Zijn de lijnen een gebed om water, een astronomische kalender, een religieus ritueel of iets heel anders? We weten het niet zeker. En misschien is dat juist wat ze zo fascinerend maakt.

In de schaduw van de Andes blijven de Nazcalijnen een boodschap uit een verdwenen wereld, gegrift in de woestijngrond en gericht aan wie bereid is te kijken – of te geloven.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!