In de jaren zestig van de vorige eeuw trok een wel heel bijzondere circusact door de Verenigde Staten: de hoofdact was een chimpansee die opvallend veel gelijkenissen vertoonde met mensen. ‘Oliver’ liep op twee benen en had een kale kop. Toen hij seksuele avances maakte naar de vrouw van zijn baas eindigde hij uiteindelijk in een centrum voor proefdieren. Na zijn overlijden bleek uit DNA-onderzoek dat het wel degelijk om een chimpansee ging en geen mens-aaphybride zoals werd geopperd.

Toch was het idee dat er een kruising tussen mensen en apen zou kunnen bestaan niet nieuw. Al in 1910 opperde de Russische bioloog Ilya Ivanov (1870-1932) tijdens een zoölogisch congres in de Oostenrijkse stad Graz dat een kruising tussen mensen en apen in theorie mogelijk zou moeten zijn. Er zijn immers grote genetische overeenkomsten.

Leestip: Hoe diep kun je in de aarde boren? De Sovjet-Unie testte het

Ivanov was gespecialiseerd in kunstmatige inseminatie en hybride biologie – het kruisen van twee verschillende diersoorten. Zo probeerde hij al eerder een muisrat, een muiscavia, een koe-antilope en een zebra-ezel te scheppen. Zijn grootste faam heeft hij echter te danken aan zijn pogingen om een mens-aaphybride te creëren.

Steun van de Sovjet-Unie

Zijn idee kreeg pas in 1926 echt vorm, toen hij met steun van de Sovjet-Unie naar Frans-Guinee (het huidige Guinee) reisde.

Ivanov insemineerde in totaal drie vrouwelijke chimpansees met menselijk sperma, maar geen van deze pogingen leidde tot een zwangerschap. Hij liet zich daar niet door ontmoedigen: hij besloot het andersom aan te pakken en vrouwen uit Frans-Guinee te insemineren met het sperma van apen. Dat stuitte echter op felle kritiek van de Franse koloniale autoriteiten.

Laboratorium in Soechoemi

Eenmaal terug in eigen land besloot Ivanov het nog een keer te proberen. In 1927 werd in Soechoemi, tegenwoordig de hoofdstad van de autonome republiek Abchazië (in Georgië), een groot laboratorium geopend. Hier werden diverse dierproeven uitgevoerd met apen en het centrum genoot wereldwijde erkenning. Zo deed men onderzoek naar kanker en polio, maar er werd ook in het geheim geëxperimenteerd met het kruisen van mensen en apen.

Ivanov vond uiteindelijk vijf vrouwen bereid om zich te laten insemineren met apensperma, maar er zijn geen aanwijzingen dat deze experimenten daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Dat komt mede doordat de laatste mannelijke aap, een 26-jarige orang-oetan met de naam Tarzan, stierf voordat de experimenten konden beginnen.

Leestip: De bijzondere postcommunistische architectuur in de voormalige Sovjet-Unie

Er waren wel plannen om een nieuwe lichting apen naar het laboratorium over te brengen, maar Ivanov viel al voor die tijd in ongenade bij de Sovjet-Unie en werd net als veel andere wetenschappers naar Kazachstan verbannen. Hij overleed in 1932 op 61-jarige leeftijd, vermoedelijk aan een hartaanval.

Complottheorieën

Er zijn complottheorieën dat Jozef Stalin met behulp van Ivanovs aapmensen een superleger had willen creëren, maar daar is nooit bewijs voor gevonden. Ook wordt er gesuggereerd dat er in de jaren zestig en zeventig soortgelijke pogingen zijn ondernomen om mensen met apen te kruisen in China, al zijn ook daarvoor geen concrete bronnen beschikbaar.

Wat wel een feit is, is dat Ivanov niet de enige wetenschapper is die heeft geëxperimenteerd met de genetische overeenkomsten tussen mensen en apen. In 2020 injecteerden wetenschappers menselijke stamcellen in een aapembryo en lieten het embryo daarna verder groeien in een laboratorium. Ze ontdekten dat de menselijke cellen overleefden en zelfs samenwerkten met die van de apen – iets dat tot nu toe nog niet eerder was gelukt bij soortgelijke pogingen met andere dieren.

Het experiment kreeg goedkeuring van verschillende ethische commissies: het embryo werd in een gecontroleerde laboratoriumomgeving gekweekt en het experiment werd bovendien gestopt vóórdat het embryo een bewustzijn of zenuwstelsel ontwikkelde. Toch blijven de ethische grenzen van dit soort experimenten onderwerp van debat. Hoe ver we willen – en mogen – we hiermee gaan?

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!