In de vijftiende eeuw was het gebied dat we nu Nederland noemen een lappendeken van rivaliserende steden en gewesten. Oorlog, machtspolitiek en slimme huwelijken brachten daar verandering in. Onder Bourgondische heerschappij ontstond voor het eerst bestuurlijke samenhang, een cruciale stap richting het latere Nederland.
Een versnipperd gebied zonder eenheid
Wie in de vroege vijftiende eeuw door de Lage Landen reisde, trok niet door één land. Het gebied bestond uit een lappendeken van graafschappen, hertogdommen en steden. Holland, Zeeland, Vlaanderen, Brabant en Henegouwen hadden elk hun eigen wetten. Steden waren economisch sterk, maar samenwerking vond nog nauwelijks plaats.
Vanaf het begin van de vijftiende eeuw veranderde dat beeld: het Bourgondische gezag begint zich op dat moment ook naar het noorden uit te breiden. Vanuit het huidige Frankrijk breidt Filips de Goede het Bourgondische rijk uit met ‘Nederlandse’ gewesten.
Leestip: Welke namen heeft Nederland allemaal gehad?
Een belangrijk keerpunt komt in 1428, op de Markt van Delft. Daar sluiten Jacoba van Beieren, gravin van Holland en Zeeland, en Filips een verdrag dat een einde maakt aan jarenlange burgeroorlog: de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Officieel blijft Jacoba gravin, maar in de praktijk verliest zij haar macht. Enkele jaren later doet ze definitief afstand van haar titel. Holland, Zeeland en Henegouwen komen zo in Bourgondische handen.
Steden eisen inspraak
Filips de Goede breidt zijn rijk niet alleen uit met legers, maar vooral met slimme politiek. Via huwelijken en diplomatie voegt hij ook Brabant, Limburg, Namen en Luxemburg toe. Zo ontstaat een rijk dat zich uitstrekt van Frankrijk tot aan de Noordzee.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Die groei roept een praktische vraag op: hoe bestuur je zoveel verschillende gebieden, elk met hun eigen regels en tradities? De oplossing van Bourgondiërs was om het bestuur strakker georganiseerd. Steeds meer taken komen in handen van vaste instellingen, zoals de Hoge Raad van Vlaanderen.
Maar het ongenoegen van de steden klinkt steeds luider: zij willen ook meepraten. Vooral in Holland en Zeeland groeit de roep om inspraak. In 1464 leidt deze onvrede tot een doorbraak. In Brugge komen vertegenwoordigers van verschillende gewesten bijeen in wat later de Staten-Generaal zal heten. Vanaf dat moment was de macht van de vorst niet langer absoluut.
Wat rest van het Bourgondische verleden
Onder Filips’ zoon, Karel de Stoute, wordt het bestuur verder gecentraliseerd. Rechtspraak en financiën worden samengebracht in Mechelen. Die keuze was bewust: de stad vormde al langer een aparte bestuurlijke eenheid binnen Brabant, en lag buiten de rivaliteit tussen de grote Vlaamse, Brabantse en Hollandse steden.
Van het Bourgondische erfgoed is in de huidige Noordelijke Nederlanden weinig overgebleven. In Vlaanderen daarentegen herinneren veel gebouwen en steden nog aan deze periode. Vooral in Mechelen zijn die sporen duidelijk zichtbaar. Dat heeft veel te maken met de rol die de stad speelde als bestuurlijk centrum.
Leestip: Welke Unesco-werelderfgoedlocaties vind je in Nederland?
Onder landvoogdes Margaretha van Oostenrijk groeide Mechelen uit tot een belangrijke residentie. Zij liet er midden in de stad het Hof van Savoye bouwen, waar invloedrijke bestuurders zouden verblijven. Een van hen was Hieronymus van Busleyden, van wie het stadspaleis later zou uitgroeien tot het Hof van Busleyden: nu een museum met een focus op de Bourgondische tijd.
Ook in andere gebieden van de Lage Landen zijn nog sporen te vinden, al zijn die soms minder zichtbaar. Het Paleis op de Coudenberg in Brussel, ooit een van de grootste Bourgondische residenties, ging in 1731 verloren door een brand. Archeologisch onderzoek heeft de afgelopen jaren grote delen van het complex blootgelegd. Die resten zijn tegenwoordig toegankelijk voor het publiek.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
