Nederland heet al eeuwen ‘Nederland’, maar dat is lang niet altijd zo geweest. Door de jaren heen doken er tientallen andere namen op: van de Habsburgse Nederlanden tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Wie zich in onze geschiedenis verdiept, stuit op een bijna eindeloze reeks van benamingen.

Wat het nog ingewikkelder maakt, is dat veel perioden overlappen en verschillende partijen weer andere namen gebruikten. We maken een tijdlijn van enkele van die namen, die door de loop van de geschiedenis flink zijn veranderd.

1. De Habsburgse Nederlanden

Om deze lijst beknopt te houden, beginnen we bij een lange periode, waarin Nederland bekendstond als de Habsburgse Nederlanden. Die term beslaat grofweg de jaren 1477 tot 1795, toen de Lage Landen onder het gezag van het huis Habsburg vielen.

In 1556 deed Karel V afstand van de troon, waarna zijn zoon Filips II aan de macht kwam. Dat moment markeert het begin van Spaans gezag over de Nederlanden — en van een periode waarin het gebied in relatief korte tijd onder veel verschillende namen bekend zou komen te staan.

Leestip: Wat is het verschil tussen Nederland en Holland? En waar komt dat verschil vandaan?

Filips II hoorde bij de Spaanse tak van het Habsburgse huis. Daarom werd buiten Nederland vaak gesproken van de Spaanse Nederlanden, vooral in diplomatieke teksten. In Nederland zelf had men het meestal gewoon over ‘de Nederlanden’, of noemde men afzonderlijke gewesten bij naam.

2. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

De Nederlandse bevolking raakte allerminst tevreden met de Spaanse heerschappij en besloot in 1588 de Spaanse koning af te zweren. Zeven noordelijke gewesten gingen zelfstandig verder, wat de geboorte markeerde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Die benaming werd zowel in binnen- als buitenland gebruikt, maar kende talloze variaties, zoals ‘de Republiek’, ‘Hollandse Republiek’ (omdat Holland de machtigste provincie was), ‘Republiek der Zeven Provinciën’ of ‘de Verenigde Gewesten’. Ook Latijnse termen als Belgica Foederata waren gangbare aanduidingen. Voor de gewone burger was het echter vanzelfsprekender om hun eigen provincie of stad te noemen, zoals Holland of Friesland.

Leestip: Wie was Willem de Veroveraar, ook wel Willem de Bastaard genoemd?

Overigens bleven de Spaanse Nederlanden gewoon bestaan. De zuidelijke gewesten — tegenwoordig grotendeels België — stonden namelijk nog steeds onder Spaans gezag. In 1714, na de Spaanse Successieoorlog, werden ze overgedragen aan de Oostenrijkse Habsburgers. Vanaf dat moment wordt er gesproken van de Oostenrijkse Nederlanden.

3. De Verenigde Nederlandse Staten en de opkomst van de Bataafse Republiek

Ook de zuidelijke gewesten van de Lage Landen wilden zich losmaken van hun heersers. In 1790 kwamen ze in opstand tegen keizer Jozef II van Oostenrijk en riepen hun onafhankelijkheid uit onder de naam Verenigde Nederlandse Staten.

Lang zou deze republiek echter niet standhouden. Door interne verdeeldheid konden de Oostenrijkse Habsburgers al na één jaar weer de macht overnemen. De zuidelijke onafhankelijkheid bleef beperkt tot 1790.

Leestip: Waarom ging 1672 voor Nederland de geschiedenisboeken in als het Rampjaar?

In het noorden kwam er in 1795 met Franse hulp een einde aan de oude Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In haar plaats kwam de Bataafse Republiek: een nieuwe staat die sterk beïnvloed werd door Frankrijk, en daar in de praktijk een vazalstaat van was.

Tegelijk verloren de Oostenrijkers definitief hun grip op het zuiden. Na een paar jaar strijd werden de Zuidelijke Nederlanden in 1795 ingelijfd bij Frankrijk, en was het tijdperk van de Habsburgse Nederlanden officieel ten einde.

4. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

De daaropvolgende periode kenmerkt zich door namen die elkaar in rap tempo opvolgden. Na de Bataafse Republiek greep Napoleon Bonaparte in en benoemde zijn broer Lodewijk Napoleon tot koning van het nieuwe Koninkrijk Holland. Die naam was eigenlijk misleidend, aangezien Holland slechts één deel van het land uitmaakt.

Omdat Lodewijk iets té begaan was met het lot van Nederland - wat Napoleon als een dreiging zag - trok deze laatste in 1810 de macht naar zich toe. Nederland werd ingelijfd bij Frankrijk en bestuurd vanuit Parijs. Het land hield voor drie jaar lang op te bestaan als zelfstandig koninkrijk.

Na Napoleons val in 1813 riepen Nederlandse bestuurders een nieuwe staat uit, met Willem Frederik als soeverein vorst. De naam — Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden — was slechts tijdelijk. In 1815 werd hij namelijk koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waartoe toen ook België behoorde.

Deze naam is overigens pas later bepaald: historici hebben het woord ‘verenigd’ toegevoegd om onderscheid te maken met het huidige Koninkrijk der Nederlanden. België werd in 1830 onafhankelijk van Nederland. De bloedige strijd die ze daarvoor moesten voeren, is nog te horen in het (originele) Belgische volkslied.

Het huidige Nederlandse koninkrijk bestaat uit Nederland, Aruba, Curaçao, Sint Maarten en de drie bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!