Voel je je ziek? In het Europa van de vijftiende eeuw zou de remedie tegen hoofdpijn, maagproblemen of kanker zomaar een dosis Egyptische mummie kunnen bevatten. Eeuwenlang prezen Europeanen de gebalsemde lichamen namelijk niet om hun historische waarde, maar om de veronderstelde medische voordelen die ze boden. Hoe zit dat?

Mumia of mummies?

Het eten van delen van Egyptische mummies begon in de elfde eeuw. Hoe de middeleeuwse Europeanen op dat idee kwamen? Door een reeks misvattingen en een onjuiste vertaling, zegt geschiedkundige Karl Dannenfelt.

Dit smerige verhaal draait eigenlijk om één woord: mumia. Deze substantie werd gevonden op een Perzische berghelling waar het uit zwart asfalt druppelde. Het goedje werd vernoemd naar het lokale woord voor was, mum, en geroemd om zijn geneeskrachtige werking. Het werd in de Arabische wereld gebruikt als medicijn en stond bekend als duur, moeilijk te krijgen en doeltreffend.

Toen Europeanen teksten uit de islamitische wereld begonnen te vertalen, leidde een simpele fout tot wijdverspreide verwarring over mumia. Volgens Dannenfelt constateerden vertalers in de elfde en twaalfde eeuw ten onrechte dat mumia werd gewonnen uit de lichamen in Egyptische tomben.

Gebalsemd met asfalt

Een deel van de verwarring heeft te maken met de gelijkenis tussen de woorden mumia en mummie, maar ook dat sommige Egyptische mummies met asfalt werden gebalsemd.

Onderzoekers weten inmiddels dat dit proces slechts bij enkele mummies werd toegepast. Maar de vroegere Europeanen waren onder de indruk van de objecten die ze aantroffen in Egypte, en zo associeerden ze mumia met gebalsemde lichamen in plaats van het asfalt in een Perzische berg.

Massaal op zoek naar mummies

Het eten van het menselijk lichaam voor de gezondheid bestond al voordat mummies in het Europa van de Middeleeuwen op het menu kwamen: van het geloof dat het bloed van gladiatoren epilepsie kon genezen tot het gebruik van menselijk vet in huisgemaakte geneesmiddelen.

Mumia werd voorgeschreven als middel tegen allerlei kwalen, van hoofdpijn tot hartaanvallen – en al snel was men massaal op zoek naar mummies. De vraag was veel groter dan het aanbod, wat er al snel toe leidde dat neppe mummies werden verkocht.

Mummies als miljoenbusiness

Lijkrovers probeerden verse lichamen om te toveren tot mummies in de hoop een slaatje uit te slaan. Ze ‘stalen ’s nachts de lichamen van mensen die waren opgehangen’, schreef een ooggetuige, die vertelde dat de lichamen vervolgens werden gebalsemd met zout en kruiden, gedroogd in een oven en verpulverd tot een poeder voor apotheken.

Pas in de negentiende eeuw stopte het gebruik van mumia. Toch is onze fascinatie voor remedies uit het oude Egypte nog steeds voelbaar aanwezig. Kijk maar naar de verpakkingen van ‘magische’ crèmes in de drogisterij – een flink aantal daarvan staat vol met oud-Egyptische motieven.