Inktvissen worden in de regel niet gezien als heel liefdevolle ouders — vooral wat betreft de mannetjes, die er meestal direct na het paren vandoor gaan. Onderzoekers waren dan ook verbaasd toen ze voor het eerst aanwijzingen zagen voor mogelijke vaderliefde, bij een klein, glimmend inktvisje (Sepioteuthis lessoniana) dat voorkomt in koraalriffen over de hele wereld.

Mannetjes van deze soort vechten met elkaar om de vrouwtjes, en wanneer een groter mannetje eenmaal met een vrouwtje heeft gepaard, blijft hij meestal dicht bij haar in de buurt om te voorkomen dat andere mannetjes ook met haar paren. Wanneer het vrouwtje op het punt staat haar bevruchte eitjes af te zetten, zoekt ze een holte in het koraal op waar ze beschermd zijn tegen de stroming en roofdieren en legt verschillende keren eitjes op dezelfde plek. Het mannetje blijft haar nog een poosje beschermen als ze de eitjes eenmaal heeft gelegd, en vertrekt vervolgens, waarschijnlijk op zoek naar andere vrouwtjes om mee te paren.

Maar tijdens recente duiken in de Rode Zee in Egypte zag bioloog Eduardo Sampaio iets vreemds: een dominant mannetje, dat al had gepaard met een vrouwtje, joeg zijn rivalen weg door met zijn tentakels te zwaaien en zijn huid een patroon van wit met zwarte strepen aan te laten nemen. Vervolgens liet hij zijn partner korte tijd achter om naar een holte te zwemmen waar zij mogelijk eitjes zou kunnen afzetten, en kwam daar enige seconden later weer uit.

“We vroegen ons af wat hij deed. We hadden dit nog nooit eerder zien gebeuren,” aldus Sampaio, die promotieonderzoek doet aan de Portugese Universidade de Lisboa en het Duitse Max-Planck-Institut für Verhaltensbiologie.

Toen hij het gedrag beschreef aan Samantha Cheng, die als wetenschapper biodiversiteit werkt voor het American Museum of Natural History in de stad New York, vertelde zij hem dat zij in 2012 hetzelfde gedrag had waargenomen bij mannetjes van deze inktvissoort in Indonesië. Het was echter nooit eerder in de wetenschappelijke literatuur beschreven over inktvissen, octopussen of andere koppotigen. (Lees meer over de klappen die andere inktvismannetjes elkaar geven in hun strijd om een vrouwtje.)

In een recent artikel in het vakblad Ecology geven Sampaio en Cheng een nauwkeurige beschrijving van het gedrag en gaan ze in op hun hypothese dat dit een voorbeeld is van een zorgtaak die mannetjes voor hun nageslacht verrichten - iets dat nooit eerder bij inktvissen werd gezien. ‘Locatieverkenning’, gedrag waarbij een mannetje een eventuele nestplek onderzoekt voordat het vrouwtje daar haar eieren legt, wordt vaak gezien bij monogame soorten, maar het is uiterst zeldzaam dat mannetjes van koppotigen zorgtaken verrichten.

De onderzoekers stellen dat ze het fenomeen nog niet volledig doorgronden, maar mogelijk zou dit een nieuwe kijk kunnen bieden op de voortplanting van inktvissen. Het toont aan dat de dynamiek tussen inktvisvrouwtjes en -mannetjes “veel complexer is dan we eerder dachten. Er is nog zo veel dat we niet weten,” aldus Sampaio.

Inktvismannetjes steken energie in hun genen

De wetenschappers vergeleken de video-opnamen van Cheng uit Indonesië met die van Sampaio uit Egypte en konden vaststellen dat de locatieverkenning opzettelijk gedrag was, niet iets dat zomaar een keer gebeurde. Ze zagen ook dat het een enkele maal voorkwam dat andere mannetjes hun kans schoon zagen om met het vrouwtje te paren op het moment dat zij even alleen was.

Wat zou de verklaring kunnen zijn dat het mannetje zijn partner alleen achterlaat? Zelfs als hij maar heel even weg is, biedt dat andere mannetjes een mogelijkheid om met haar te paren. Dat is ongunstig voor zijn kansen op nageslacht, dus de onderzoekers veronderstellen dat hij daar een goede reden voor heeft.

Omdat de onderzoekers niet konden zien wat de mannetjes in de holtes deden, kan het zijn dat ze “de omgeving reinigden, onderzochten of er goede mogelijkheden waren om de eitjes op af te zetten, controleerden of er geen roofdieren of andere mannetjes op de loer lagen, en of het een veilige plek was voor de eitjes,” aldus Sampaio.

Lees ook: Great Barrier Reef mogelijk beschermd door drijvend laagje zonnescherm

Uit al deze mogelijkheden blijkt dat mannetjes van de Sepioteuthis lessoniana meer energie steken in de overdracht van hun genen dan eerder werd gedacht. (Ontdek hoe inktvissen mensen helpen om meer te weten te komen over het brein.)

Bij inktvissen - en ook bij andere koppotigen - zorgen de vrouwtjes meestal voor de eieren totdat die uitkomen. Ze houden ze schoon met hun armen en voorzien ze van zuurstof door met hun sifon en armen te zorgen voor extra watertoevoer. De mannetjes spelen hierbij geen rol. Bij veel soorten sterven de vrouwtjes nadat de jonge inktvissen zijn geboren.

Fernando Ángel Fernández-Álvarez, expert op het gebied van koppotigen en onderzoeker bij het Irish Research Council en de National University of Ireland Galway, vertelt dat ook hij verrast is door de ontdekking.

“Ik heb zoiets nog nooit gezien bij koppotigen.” Hij was niet bij het onderzoek betrokken en denkt dat de resultaten betrouwbaar zijn. “Dominante mannetjes blijven meestal bij de vrouwtjes in de buurt omdat anders een ander mannetje de kans krijgt met haar te paren.”

Hoe gaat het verder met het onderzoek naar inktvissen?

Volgens Fernández-Álvarez geven de resultaten aan hoe belangrijk het is om meer onderzoek te doen naar de paring van koppotigen.

“Het grootste deel van onze kennis over het gedrag van deze soort is afkomstig van onderzoek in aquaria,” vertelt hij. Mogelijk vertonen de vissen daar geen locatieverkennend gedrag omdat een dergelijke kunstmatige omgeving te eenduidig is.

Sampaio en Cheng roepen inmiddels andere wetenschappers op om te onderzoeken of inktvissen van de soort Sepioteuthis lessoniana ook elders ter wereld dergelijk paargedrag vertonen.

“De grootste uitdaging bij het onderzoek naar soorten die zo wijd verspreid leven, is zorgen voor algemeen geldende, representatieve onderzoeksresultaten. Door samen te werken met andere wetenschappers, zouden we tijd en middelen kunnen besparen bij een wereldwijd onderzoek,” aldus Cheng.

Maar wat ze verder ook ontdekken, het is duidelijk dat de voortplanting van inktvissen (en waarschijnlijk ook andere koppotigen) complexer is dan we ooit dachten.

“Hoe meer we te weten komen over inktvissen, hoe meer we onder de indruk zijn over hun complexe en vreemde gedragingen en eigenschappen.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com