De eerste aanwijzing dat de Sandby borg in Zweden was verbonden met een duister verhaal werd in 2010 gevonden, toen archeologen op deze vindplaats uit de IJzertijd meerdere onaangeroerde kuilen ontdekten waarin sieraden en andere kostbaarheden waren verborgen. Het mysterie verdiepte zich een jaar later, toen een team van het Gemeentemuseum van Kalmar terugkeerde naar de versterkte nederzetting op het eiland Öland en er stoffelijke resten vond.
In de jaren daarna zijn er in totaal 26 skeletten ontdekt in de Sandby borg, een afgelegen en door de harde wind geteisterde vindplaats aan een strand. De posities van de skeletten en andere forensische aanwijzingen wezen op één gruwelijke conclusie: op een dag in de late vijfde eeuw na Chr. moet in de Sandby borg een bloedbad hebben plaatsgevonden. De slachtoffers, onder wie kinderen, waren onverhoeds aangevallen, afgeslacht en achterlaten op de plek waar ze stierven. Op basis van deze aanwijzingen begon een team van experts aan een poging om een reconstructie te maken van wat hier ruim 1500 jaar geleden is gebeurd.
(Wie waren de oeroude veenlijken die in de moerassen van Noord-Europa zijn gevonden?)
Verborgen schat
Het langgerekte eiland Öland ligt voor de zuidoostkust van Zweden, ongeveer vierhonderd kilometer ten zuiden van de hoofdstad Stockholm. Het is een eiland van elzenbossen, grasland en stranden waar vrijwel altijd een harde wind vanaf de Oostzee waait.
De Sandby borg is slechts een van vele ringforten uit de IJzertijd op Öland. De vesting met een oppervlakte van zo’n vierduizend vierkante meter was ooit omringd door een ovalen muur, waarvan de contouren vandaag de dag nog zichtbaar zijn. Archeologen denken dat de muur ooit vijf meter hoog moet zijn geweest en 53 woningen beschermde.
De mensen die hier woonden, hadden blijkbaar veel om te beschermen, gezien de verborgen schatten die hier in 2010 werden ontdekt. De onaangeroerde kuilen waren gevuld met ringen, zilveren broches, klokken en munten. Sommige van de voorwerpen, waaronder een munt, waren van Romeinse herkomst. De krijgers van Öland werden blijkbaar als huurlingen door het Romeinse Rijk ingezet en de elite van Öland moet ook nauwe handelscontacten met Rome hebben onderhouden. Beide factoren droegen bij aan het feit dat zich in de loop van tijd veel kostbare goederen en Romeinse munten op het eiland ophoopten.
Plaats delict
De eerste stoffelijke resten in de Sandby borg werden in 2011 gevonden. Archeologen legden twee voeten bloot en konden die later herleiden tot het skelet van een oudere tiener wiens schedel was gespleten.
Lees ook: Archeologen denken vampierbegrafenis te hebben ontdekt
In de loop van meerdere opgravingsseizoenen werden in de Sandby borg nog meer gruwelijke vondsten gedaan. Hoewel tot nu toe slechts drie van de 53 woningen in de nederzetting volledig zijn blootgelegd, zijn de resten van 26 individuen in huizen en in straten van het ringfort gevonden; alle skeletten vertonen sporen van buitensporig geweld.
(Duik onder in de geschiedenis van deze verbluffende archeologische vindplaatsen.)
Het lot van een man wiens lichaam net binnen een woning is gevonden, is gereconstrueerd: hij werd waarschijnlijk eerst op straat verwond, waarna hij het huis in strompelde en daar een veilig heenkomen probeerde te zoeken. Hij werd tot in het huis achtervolgd en met een slag op het hoofd geveld.
In woning nummer 40 werden negen lichamen gevonden, onder wie de resten van twee zeer jonge kinderen. In huis nummer 4 vonden de archeologen het onthoofde lichaam van een tienerjongen, terwijl ze in huis nummer 52 de resten van een oudere man bovenop de haardplaats van zijn woning aantroffen. Zijn botten wezen erop dat hij met veel geweld was geslagen. Uit de schroeiplekken rond zijn bekken bleek dat hij hetzij gewond hetzij al dood was toen hij op het vuur viel.
Lees ook: Lasers onthullen oorlogsruïnes van de oude Maya’s
Naarmate de archeologen meer slachtoffers vonden, zagen ze dat ze niet waren begraven of op een andere manier traditioneel waren bijgezet. De lichamen lagen nog in exact dezelfde posities waarin ze meer dan 1500 jaar geleden waren gestorven.
Vermiste personen
De 26 slachtoffers van de Sandby borg hebben nog iets anders gemeen: het zijn allemaal mannen. De aanwezigheid van typisch vrouwelijke gebruiksvoorwerpen in de verborgen schatten wijst erop dat hier ook vrouwen woonden, maar over hun lot is niets bekend. Er is tot nu toe geen alomvattende hypothese over wat er met de vrouwen kan zijn gebeurd. Ze kunnen door de aanvallers zijn weggevoerd of allemaal het dorp zijn ontvlucht.
Niets wijst erop dat het bij de aanval om een militaire campagne ging. De huiselijke setting waarin de slachtoffers zijn gevonden en het ontbreken van afweerwonden duiden erop dat de bewoners ten prooi vielen aan een eenmalige, onverhoedse aanval.
Uit forensisch onderzoek blijkt dat veel van de slagen die werden toegebracht, zowel met stompe voorwerpen als met scherpe wapens als zwaarden, van boven en achteren op de slachtoffers waren neergeregend. Het ontbreken van afweerwonden op de onderarmen is een duidelijke aanwijzing voor het feit dat de dorpelingen geen tijd hadden om zich te verdedigen. Ook zijn er in de buurt van of op de skeletten geen schilden of wapens gevonden.
De intacte kuilen met daarin de verborgen schatten blijven een raadsel voor de onderzoekers. Een van hun hypotheses luidt dat het bloedbad zó afgrijselijk was dat alle betrokkenen, ook de gevluchte vrouwen, hetzij later werden gedood hetzij te bang waren om naar deze plek terug te keren om de schatten op te graven. De experts vragen zich ook af waarom de moordenaars het welvarende dorp niet hebben geplunderd en waarom latere schatzoekers deze plek in de vele eeuwen na zijn verwoesting met rust hebben gelaten.
Vragen en antwoorden
De archeologen denken nu dat ze op tenminste enkele van deze vragen een antwoord hebben, waaronder de vraag wat voorafging aan de aanval op de Sandby borg.
Het ringfort werd rond 400 na Chr. gebouwd, in een tijd waarin de macht van het Romeinse Rijk tanende was. Aangezien de nederzetting haar welvaart had te danken aan haar contacten met Rome, moeten de bewoners de economische neergang van het West-Romeinse Rijk hebben gevoeld.
(Voor Croesus, de rijkste man in Rome, was geld niet genoeg.)
Terwijl het Romeinse Rijk steeds minder goederen en werk voor de Ölanders opleverde, begonnen ook de sociale structuren op het eiland te verschuiven. Nadat het West-Romeinse Rijk in 476 was ondergegaan, raakte de hele Romeinse wereld in de greep van onzekerheid en chaos. In deze periode, de tijd van de grote Volksverhuizingen, raakten talloze groepen, stammen en volkeren met elkaar in conflict.
Lees ook: Een dag uit het leven van een rijke Romein
Clara Alfsdotter van de Linnaeus-Universiteit in het Zweedse Kalmar heeft onderzoek gedaan naar alle aanwijzingen die in de Sandby borg zijn gevonden. “De daders lijken niet erg geïnteresseerd te zijn geweest in de verovering of plundering van het fort,” schrijft zei in het European Journal of Archaeology. Alfsdotter denkt dat de aanval waarschijnlijk een wraakactie was, die voortkwam uit “woede over eerdere grieven en uit het idee dat de bewoners van de Sandby borg een bedreiging vormden.” Uiteindelijk was het motief achter het bloedbad “waarschijnlijk een conflict om regionale macht en controle.”
Als de aanvallers erop uit waren geweest de bevolking van de Sandby borg uit te roeien, hebben ze dat doel zeker bereikt. Die dag verdween de nederzetting praktisch van de aardbodem. Er was niemand over om de doden te begraven, wat er misschien toe heeft geleid dat de plek daarna de naam kreeg een behekst oord te zijn, waar zelfs schatzoekers zich niet durfden te vertonen. Maar voor archeologen is de onaangeroerde aard van de Sandby borg een enorme meevaller, aangezien ze er een perfecte momentopname van een afgrijselijk voorval uit de IJzertijd kunnen bestuderen.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
