24 uur per dag babyzorg, een jaar lang. Vijf jaar kinderverpleging. Een intense en tijdrovende band die meer dan tien jaar duurt.

Klinkt bekend? Net als mensenmoeders besteden ook moederchimpansees een enorme hoeveelheid energie aan het grootbrengen van hun kroost tot gezonde volwassenen, die in het wild veertig jaar oud kunnen worden. Hoewel groepen chimpansees – die voorkomen van Oeganda’s tropische regenwoud tot de beboste savannes van Tanzania – zeer divers zijn en allemaal hun eigenaardigheden en ‘culturen’ hebben, hebben ze één belangrijk aspect gemeen: de sterke band tussen moeders en hun jongen.

In de laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar het moederschap bij chimpansees, waardoor waardevolle informatie over deze bedreigde soort is vergaard. (Lees ook hoe moederdieren doen denken aan onze eigen moeders.)

Als gevolg van de vernietiging van habitats, ziekten en de jacht is de populatie mensachtigen, de groep waartoe onder andere chimpansees en gorilla’s behoren, met zo’n zeventig procent in aantal teruggelopen, van circa één miljoen in 1900 tot ergens tussen de 172.000 en 300.000 tegenwoordig. Inzicht in de sociale relaties van deze dieren helpt experts om ze beter te beschermen, ook omdat ze daardoor begrijpen welke factoren deze soorten doen gedijen.

Relaties tussen chimpansees “hebben iets wat moeilijk valt te omschrijven, net als bij menselijke relaties,” zegt Rachna Reddy, een postdoctoraal-fellow van de Harvard University die de dieren jarenlang in het wild heeft bestudeerd.

Hieronder zetten we enkele nieuwe inzichten in het moederschap bij chimpansees op een rijtje – inzichten waaruit blijkt dat ze in veel opzichten op ons lijken.

Band tussen moeder en zoon

Al generaties lang schrijven primatologen over de sterke band tussen moederchimpansees en hun volwassen zonen, maar pas vorig jaar bleek uit een nieuwe studie dat deze affectieve banden niet alleen hartverwarmend maar ook de norm zijn.

Reddy en medeauteur Aaron Sandel deden drie jaar lang onderzoek naar de omgang van 29 adolescente en jongvolwassen mannetjes met hun soortgenoten binnen de groep van Ngogo-chimpansees in het Kibale National Park in Oeganda. De mannetjeschimpansees zagen hun moeders niet zo vaak als in hun jonge jaren, maar als hun wegen elkaar kruisten, legden ze meteen contact en ontluisden ze hun moeders gedurende lange tijd, waarbij ze waarschijnlijk gedrag uit hun jeugd herhaalden.

Sommige mannetjes hadden een nóg nauwere band met hun moeder. “Ongeveer een derde van de volwassen mannetjes waren feitelijk zeer goed bevriend met hun moeder,” zegt Reddy. (Bekijk deze ontroerende foto’s van moederdieren en hun jongen.)

Dit soort langdurige relaties tussen moeder en zoon komen waarschijnlijk in alle chimpanseegroepen voor. Het is een band die onder zoogdieren zeer zeldzaam is, aangezien de meeste mannetjes hun geboortegroep verlaten als ze volgroeid zijn. Bij chimpansees zijn het de vrouwtjes die een nieuwe groep zoeken, en dat is ook de reden waarom de enige naaste verwanten van een vrouwtje vaak haar eigen zonen zijn.

Hoewel jonge mannetjes hun familie niet verlaten, staat hen een zware overgangsperiode te wachten waarin ze voor een plekje in de hiërarchie van volwassen mannetjes moeten vechten.

Uit de studie bleek ook dat moeders een cruciale rol in deze overgangsfase vol conflicten met ouder mannetjes spelen en hun zonen ook door middel van aanrakingen troostten.

Tijd voor jezelf

Sean Lee, postdoctoraal-onderzoeker aan de George Washington University in Washington DC, heeft enkele conventionele opvattingen over het alledaagse leven van vrouwtjeschimpansees opnieuw onder de loep genomen.

Zo dachten wetenschappers lange tijd dat moederchimpansees niet erg sociaal waren omdat ze zoveel tijd met hun eigen kroost doorbrachten.

Maar door het analyseren van grote aantallen gegevens – en het feit dat ze openstonden voor nieuwe ideeën – ontdekten Lee en zijn collega’s dat moederchimpansees minstens zo veel zinvolle tijd met andere volwassenen doorbrachten als bonobo’s, nauwe verwanten van de chimpansees die bekendstaan om hun gemoedelijke sociale interacties.

Voor hun studie, die eerder dit jaar werd gepubliceerd, observeerden Lee en zijn collega’s het gedrag van zogende bonobo’s in de Democratische Republiek Congo. Vervolgens vergeleken ze hun observaties met gegevens over chimpansees in het Tanzaniaanse Gombe Stream National Park. (Lees meer over het onderzoek van Jane Goodall naar de chimpansees van Gombe – in haar eigen woorden.)

Daarbij keken ze naar de hoeveelheid tijd die beide soorten aan diverse activiteiten besteedden, zoals eten, rondtrekken, ontluizen en spelen.

Het verraste de onderzoekers niet dat moederchimpansees meer exclusieve tijd met hun zuigelingen – en dus minder met andere chimpansees – doorbrachten dan bonobo’s. Maar moederchimpansees besteedden minstens evenveel tijd als bonobo’s aan zingevende sociale activiteiten, zoals ontluizen en spelen.

“Het was precies het tegenovergestelde van wat we hadden verwacht,” zegt Lee. De bevindingen tonen aan dat “ook moederchimpansees deze sociale tijdsbesteding nodig hebben en ervoor zorgen dat ze die krijgen.”

Samen rouwen

Onderzoek naar chimpansees in gevangenschap kan ook inzicht bieden in het gedrag van hun wilde soortgenoten.

Zo had Moni, een van de vrouwtjeschimpansees van een groep in de Koninklijke Burgers’ Zoo in Arnhem, grote moeite om contact te leggen met de andere veertien leden van haar groep. Ze stond helemaal onderaan in de hiërarchie en keek soms weemoedig naar chimpansees die ze wilde ontluizen of aanraken.

“Ze wist eigenlijk niet goed hoe ze zich als chimpansee moest gedragen,” zegt Zoë Goldsborough, een studente van de Universiteit Utrecht die Moni en haar groep maandenlang observeerde.

Op een ochtend ontdekten Goldsborough en haar collega Kayla Kolff een doodgeboren zuigeling in het verblijf en beseften dat Moni drachtig was geweest; het was een van de redenen geweest dat ze zich van de groep had afgezonderd.

De chimpanseegroep was die dag ongebruikelijk rustig. In plaats van Moni te mijden, zoals gebruikelijk, zaten de chimpansees naast haar, kusten haar en boden haar hun vingers aan om vast te pakken of in haar bek te steken.

Onderzoekers hadden eerder al geobserveerd dat chimpansees waarschijnlijk rouwen, maar volgens Goldsborough, hoofdauteur van een recent onderzoek naar dit gedrag, is de ervaring van Moni waarschijnlijk de eerste gedocumenteerde aanwijzing dat chimpansees in gevangenschap troost bieden aan een soortgenoot die een dierbare heeft verloren.

Hoewel de diepe affectie voor Moni door de andere chimpansees slechts enkele uren werd getoond, kan het verlies haar hebben geholpen om een plekje in de groep te vinden. Inmiddels heeft ze een gemiddelde status binnen de hiërarchie en heeft ze meerdere grooming-partners. (Bekijk ook deze aangrijpende foto van rouwende chimpansees.)

Het besef van de eigen sterfelijkheid werd altijd beschouwd als iets dat “de mens van de dieren onderscheidde,” zegt Goldsborough, maar uit steeds meer onderzoek blijkt dat ook chimpansees perioden van intense rouw doormaken en dat het slechts een van de vele emoties is die wij gemeen hebben met onze neven onder de mensachtigen.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com