De hemel boven Porto Velho, een stad van 400.000 inwoners, wordt in een volksliedje beschreven als ‘eeuwig blauw’, maar afgelopen week was dit gebied evenals het grootste gedeelte van het Amazonegebied gehuld in de grijze rook die afkomstig is van de bosbranden die in de regio woeden.
Hoewel het Amazone-regenwoud in het verleden niet uit zichzelf in brand vloog, is dit ecosysteem als gevolg van ontbossing in de loop der tijd steeds droger geworden, waardoor branden rond deze tijd van het jaar – met droog en koeler weer – gebruikelijk zijn geworden. Veel branden worden aangestoken door veehouders en landbouwers die land willen vrijmaken voor hun vee en akkers. Maar dit jaar blijkt uit satellietgegevens van het Braziliaanse INPE (Instituto Nacional de Pesquisas Espaciais) dat het aantal bosbranden in het hele land – en vooral in het Amazonegebied – vergeleken met 2018 met bijna 85 procent is toegenomen.
De situatie is bijzonder ernstig in het noordwesten van de deelstaat Rondônia, waarvan Porto Velho de hoofdstad is. Daar ligt het aantal bosbranden 190 procent hoger dan vorig jaar, aldus het INPE, ondanks het feit dat de weersomstandigheden ongeveer dezelfde zijn. De deelstaat staat bekend als een land van veehouders en behoort tot de meest ontboste regio’s van Brazilië. Dit jaar lijken veehouders veel meer branden te hebben aangestoken dan in voorgaande jaren, waardoor in grote delen van de deelstaat ongecontroleerde bosbranden woeden.
Overal rook
Vorige week moest de luchthaven van Porto Velho worden gesloten omdat het vuur de omheining van het vliegveld had bereikt en opslagtanks bedreigde. Passagiers worden nu bij aankomst begroet door verkoolde palmbomen. In de stad is de rook merkbaar tot in het hart van een groot winkelcentrum en zelfs binnen afgesloten hotelkamers. Het aantal mensen dat met longontsteking en andere ademhalingsklachten in ziekenhuizen is opgenomen, is vorige week verdriedubbeld, aldus plaatselijke media.
Op de ochtend van afgelopen vrijdag leek het straatleven zich normaal te ontvouwen; mensen namen geen voorzorgsmaatregelen om zich tegen de rook te beschermen en in een fruitkraam in de drukke Avenida dos Imigrantes bedient Laine Polinaria de Oliveira een gestage stroom klanten die hier komen om ananassen, papaja’s, watermeloenen en guayaba’s, de Braziliaanse versie van guaves, te kopen.
“De zaken lopen normaal, maar iedereen heeft het over de branden,” zegt zij. “We zijn gewend aan branden rond deze tijd van het jaar, maar dit jaar is het veel erger dan eerder.”
De Oliveira komt uit het stadje Nova Mamoré, driehonderd kilometer verderop, waar de bosbranden nog heviger zijn dan rond Porto Velho. Ze maakt zich vooral zorgen over het feit dat haar negenjarige zoontje de vieze lucht inademt.
Brandende levensader
Porto Velho ligt niet ver van de grens met Bolivia aan de rivier de Madeira, een ruim 3200 kilometer lange zijrivier van de Amazone, en is daarmee een belangrijk scheepvaartknooppunt in het noordwesten van het Braziliaanse Amazonegebied. De scheepvaart op de rivier heeft te kampen met slecht zicht door de rook, waardoor er een groter risico bestaat dat schepen met elkaar in botsing komen of op zandbanken aan de grond lopen.
Jerrison da Silva Cruz, een plaatselijke bootsman en visser, vertelt over een angstig moment dat zich vorige week woensdag afspeelde, toen een schip dat stroomopwaarts voer bij een bocht in de rivier, op ongeveer twaalf uur varen van Porto Velho, op een muur van vuur stuitte.
“Door de rook konden we niets zien,” zegt hij. De kapitein van het schip besloot om niet verder te varen en te blijven liggen in de buurt van een stuk land dat was aangestoken om plaats te maken voor de verbouw van watermeloenen. Hij wachtte totdat de rook optrok, wat uiteindelijk gebeurde.
Terwijl de brede Madeira als barrière tegen het vuur dient, bieden de smalle wegen die door het reusachtige Amazonewoud lopen weinig bescherming voor mensen die met de auto onderweg zijn.
Inheemse bevolking in gevaar?
Een nog grotere zorg is het lot van de vele inheemse volken in het Amazonegebied. In het Braziliaanse deel van het regenwoud leven één miljoen indianen, de meesten in volstrekte afzondering.
“Niemand weet hoe het met ze gaat (...). Ze kunnen de brandweer niet bellen om het vuur te blussen,” zegt Ivaneide Bandeira Cardoso, de welbekende oprichter van Kanindé, een in Porto Velho gevestigde mensenrechtengroep die het opneemt voor de rechten van indianenstammen.
Volgens Cardoso en talloze anderen is de Braziliaanse president Jair Bolsonaro direct verantwoordelijk voor de huidige escalatie van de bosbranden in het Amazonegebied. Sinds zijn ambtsaanvaarding, begin dit jaar, heeft Bolsonaro duidelijk gemaakt dat hij prioriteit geeft aan de belangen van bedrijven die meer toegang willen tot beschermd gebied. Critici zeggen dat hij landbouwers en veehouders heeft aangemoedigd om meer bos plat te branden, door de handhaving terug te schroeven en aan te geven dat zijn regering weinig zal ondernemen tegen illegale landroof.
“Wat deze tragedie heeft veroorzaakt, zijn de woorden van de president,” zegt Cardoso. Hoewel de bosbranden volgens hem vooral de indianen en de natuur treffen, is het een “tragedie die de hele mensheid aangaat,” aangezien het Amazonegebied als opslagbekken voor koolstof zo’n belangrijke rol in het wereldwijde ecosysteem en het opvangen van de klimaatverandering speelt.
Bolsonaro heeft de kritiek op het Amazone-beleid van zijn regering als “hysterisch” van de hand gewezen. Zonder daarvoor enig bewijs aan te voeren heeft hij zelfs gesuggereerd dat buitenlandse ngo’s bewust bosbranden veroorzaken om “Brazilië in de problemen te brengen.”
Hoewel Bolsonaro onder zijn conservatieve aanhang nog altijd grote populariteit geniet, vrezen veel Brazilianen dat het beleid van zijn regering het internationale aanzien van hun land zal schaden en uiteindelijk tot economische malaise zal leiden, in het geval dat landen besluiten om uit protest Braziliaanse producten als rundvlees te gaan boycotten. In de komende tijd zijn in diverse Braziliaanse steden demonstraties tegen het Amazone-beleid van de regering gepland.
In de fruitkraam in Porto Velho zegt De Oliveira dat de houding onder de gewone man jegens het opzettelijk platbranden van stukken regenwoud zou kunnen veranderen. “Het is iets dat de mensen al jaren doen,” zegt zij. “Maar nu kunnen we de gevolgen ervan zelf voelen en beginnen de mensen hun mening over deze praktijken te veranderen.”
De inwoners van Porto Velho laten zich door de rook niet afhouden van hun dagelijkse bezigheden. Op een donderdagavond zong een groep jongeren op het terras van een bar bij het grootste winkelcentrum van de stad luidkeels mee op een nummer van een liveband, terwijl in het schijnsel van de straatverlichting de rook was te zien. De titel van het nummer? ‘Iedereen zal lijden.’
Dit artikel werd oorspronkelijk op 23 augustus in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
