Toen de Italiaanse botanicus Giuseppe Inzenga in 1863 voor het eerst de paddenstoelensoort Funciu di basilicu (of ‘witte ferula’) proefde, beschreef hij hem als de lekkerste die hij ooit had gegeten.
De paddenstoel groeit voornamelijk boven de 350 meter op kalkgrond in het bergmassief Monti Madonie op Sicilië. De Funciu di basilicu is een zeer gewilde paddenstoelensoort en kost ruim 22 euro per kilo.
“Deze paddenstoel is echt verrukkelijk. Je kunt ze rauw en ook gekookt eten,” zegt Giuseppe Venturella, mycoloog (schimmelexpert) aan de Università degli Studie di Palermo op Sicilië. Volgens hem is de soort te vergelijken met gewoon eekhoorntjesbrood, is hij rijk aan vitamine B en kan hij het best rauw worden gegeten, met een beetje olijfolie en Parmezaanse kaas.
Honderd jaar na Inzenga’s verrukking is de paddenstoel nog altijd gewild om zijn smaak, maar inmiddels wordt hij door de International Union for Conservation of Nature geclassificeerd als ‘ernstig met uitsterving bedreigd’.
In de beschermde delen van het regionale natuurpark Madonie mag de paddenstoel niet worden geplukt, maar in omliggende gebieden mogen volgroeide exemplaren worden gebruikt. Deze zijn te herkennen aan hun witte hoed van meer dan drie centimeter doorsnede. Anders dan de meeste soorten paddenstoelen plant de Funciu di basilicu zich in het voorjaar voort, van april tot eind mei.
De paddenstoel was de eerste – en van 2006 tot 2015 ook de enige – die werd beschouwd als een schimmelsoort die door menselijke activiteiten met uitsterving wordt bedreigd.
“Hij was zó geliefd bij de Sicilianen dat hij onderwerp van gesprek werd toen hij in aantal begon af te nemen,” zegt Nicholas Money, mycoloog aan de Miami University in Ohio.
En de paddenstoelen waar we géén aandacht besteden? Hoeveel van deze schimmelsoorten worden met uitsterving bedreigd?
“We denken dat de werkelijke biodiversiteit van schimmels tussen de één en zes miljoen soorten omvat,” zegt Anne Pringle, mycologe aan de University of Wisconsin-Madison en National Geographic-onderzoekster. Dankzij die alomtegenwoordigheid worden schimmels en paddenstoelen van oudsher niet gezien als soorten die met uitsterving worden bedreigd. “Alleen als mensen paddenstoelen eten, waarderen ze deze soorten,” zegt Pringle. “Maar er zijn mogelijk nog duizenden andere paddenstoelen en schimmels die het moeilijk hebben maar die we niet kennen.”
“Because people eat it,” says Pringle of the white ferula, “they notice and care. There might be more than a thousand stories like that of fungi in trouble that we just don’t know about.”
Dus hoe beschermen we organismen die we niet zien en waar we weinig over weten? En is dat eigenlijk wel nodig?
“Het leven op deze planeet zou zonder schimmels niet bestaan,” zegt Greg Mueller, expert in het behoud van paddenstoelen en hoofdwetenschapper van de Chicago Botanic Garden.
Het behoud van deze organismen is volgens Money “een urgente kwestie, vanwege hun relatie met bossen en bomen. Zonder schimmels zijn er geen bomen (...). Zonder schimmels kunnen ook wij niet overleven. Als het om de gezondheid van de planeet gaat, zijn ze ongelooflijk belangrijk.”
Noch planten noch dieren
De paddenstoelen die we kennen – die leuke knopjes en hoedjes op stelen die uit de bosgrond opschieten – vormen slechts een heel klein onderdeel van een veel groter schimmelorganisme. De zichtbare groeisels boven de grond worden vruchtlichamen genoemd en komen voort uit een omvangrijk ondergronds netwerk van ontelbare schimmeldraden die tezamen de zwamvlok (het mycelium) vormen. In 1998 stelden wetenschappers vast dat een ondergrondse zwamvlok in de Blue Mountains van Oregon het grootste organisme op aarde was, althans gerekend naar de oppervlakte die het besloeg, namelijk achthonderd hectare.
Sommige zogenaamde ‘mycorrhiza’ gaan een symbiotische relatie aan met planten en bomen, en ongeveer negentig procent van de bekendere landplanten hebben een wederzijds voordelige relatie met schimmels.
“De schimmeldraden dringen door in de wortels van de plant en vormen een placenta-achtige verbinding tussen de schimmelkolonie en de wortels,” legt Money uit. “Ze fungeren als een tweede wortelstelsel voor de plant.”
Dankzij deze netwerken kunnen planten meer water, mineralen en voedingsstoffen aan de bodem onttrekken, terwijl de schimmel een deel van de suikers ontvangt die de planten met behulp van fotosynthese aanmaken.
Wie een brok aarde uit de grond schept, ziet een stuk onzichtbaar mycelium voor zich, zegt Pringle. Dankzij nieuwe DNA-technieken ontdekken wetenschappers nu sequenties van schimmel-DNA in elke kubieke centimeter grond en in de nectar van bloemen.
Dat maakt het lastig om het aantal van deze organismen te schatten. Afhankelijk van de soort kunnen zwamvlokken één of talloze vruchtlichamen voortbrengen, waardoor het moeilijk is vast te stellen hoeveel afzonderlijke schimmels ondergronds groeien.
“Er kan sprake zijn van een ondergrondse zwamvlok die slechts één paddenstoel naar boven stuurt,” zegt Pringle.
“Het is tijdrovend en duur om vast te stellen of het dan om één of meerdere organismen gaat.” In haar onderzoek richt zij zich op het genetisch sequentiëren van schimmels om de verschillende soorten uit elkaar te kunnen houden.
Behoud van schimmels
In een rapport uit 2018 waarin de gezondheid van de schimmelsoorten in de wereld werd beoordeeld, kwamen wetenschappers tot de conclusie dat van slechts 56 soorten was onderzocht of ze met uitsterving worden bedreigd, vergeleken met de 68.000 diersoorten en 25.000 plantensoorten die zo’n beoordeling hadden ondergaan. Momenteel worden 168 soorten paddenstoelen geclassificeerd als bedreigd.
Overmatig plukken van paddenstoelen, zoals de Funciu di basilicu op Sicilië, draagt bij aan hun afname. Veel paddenstoelen worden niet alleen om hun smaak maar ook om hun medicinale eigenschappen geplukt. Zo wordt de in Tibet voorkomende rupsschimmel, Cordyceps sinensis, gebruikt als heelmiddel bij allerlei klachten, van hoest tot rugpijn. En ook de berkenweerschijnzwam, die overal in de wereld groeit en als huismiddel tegen alle mogelijke aandoeningen wordt gebruikt, wordt regionaal met uitsterving bedreigd doordat hij te veel wordt geplukt.
Paddenstoelen hebben te maken met dezelfde bedreigingen die ook planten treft, namelijk habitatverlies en vervuiling, met name door kunstmest met schimmeldodende middelen. En uit onderzoek blijkt dat ook de klimaatverandering veel schimmels parten speelt, omdat ze van invloed is op de temperatuur en vochtigheid, die bepalen wanneer een schimmel zich voortplant en zijn vruchtlichaam boven de grond uitsteekt.
Wetenschappers proberen meer inzicht te krijgen in de uitwerking die schimmels zelf op de klimaatverandering hebben.
In 2013 stelden Mueller en zijn collega’s een aparte Rode Lijst van schimmels samen, als onderdeel van de bekende lijst van de International Union for Conservation of Nature. Het initiatief werd opgestart toen er nog maar drie schimmelsoorten – twee korstmossen en de ‘witte ferula’ – op de Rode Lijst stonden en is bedoeld om meer aandacht te vragen voor het behoud van zeldzame schimmelsoorten.
“Een groot voordeel is dat burger-wetenschappers bij het project betrokken zijn,” zegt Mueller. Paddenstoelenclubs en websites als iNaturalist en Mushroom Observer, waarvan Pringle vicedirecteur is, bieden paddenstoelenliefhebbers de mogelijkheid om de soorten die ze vinden in een database in te voeren en zo meer gegevens voor wetenschappers op te bouwen.
Volgens Pringle heeft de site zelfs bijgedragen aan de herontdekking van soorten die als uitgestorven werden beschouwd, waaronder de schimmel Hypocreopsis rhododendri (‘hazelhandschoenen’), die in het Appalachen-gebergte en delen van Groot-Brittannië voorkomt.
In de laatste tien jaar is de Funciu di basilicu buiten Sicilië herontdekt, namelijk op een Grieks eilandje. Volgens Mueller wordt de status van de soort binnenkort opgewaardeerd van ‘bijna uitgestorven’ naar ‘met uitsterving bedreigd’.
Het belang van schimmels
Schimmels zijn volgens Money niet alleen belangrijke partners van bomen, maar beïnvloeden ook het klimaat op onze planeet.
Wie in de herfst door een gematigd loofwoud wandelt, ziet louter dode bladeren en takken op de bosbodem liggen. Maar daaronder bevindt zich een volop gedijende wereld van schimmels die deze materie recyclen. Uit onderzoek blijkt dat schimmels bijdragen aan de afbraak van de koolstof die in planten ligt opgesloten en het vervolgens in de bodem opslaat. Wereldwijd bevat de bodem als opslagreservoir van koolstof méér CO2 dan de atmosfeer en alle planten tezamen.
Volgens Pringle weten we nog niet precies welke plaats schimmels in deze koolstofcyclus innemen, welke soorten daarbij een sleutelrol spelen en hoeveel schimmels je voor die cyclus eigenlijk nodig hebt.
“Stel dat er honderd schimmelsoorten zijn die de koolstof van een bos recyclen,” zegt Pringle. “Kunnen we het ons dan veroorloven om soorten kwijt te raken? Bijvoorbeeld tien? Of vijftig? Of 99? Hoeveel soorten kunnen we verliezen voordat we een kantelpunt bereiken en we echt in de problemen komen?”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
