Stel dat ’s werelds grootste inkoper groen beleid zou gaan voeren?

Elk jaar besteedt de Amerikaanse overheid zo’n 450 miljard euro aan de inkoop van goederen en diensten ter ondersteuning van haar werkzaamheden. Dat is ongeveer evenveel als het bbp van Zweden en het maakt de federale overheid van de VS tot de grootste inkoper ter wereld.

In zijn presidentiële decreet van 27 januari over de bestrijding van de klimaatcrisis moedigde president Joe Biden federale diensten aan om een duurzamer inkoopbeleid te voeren. Volgens experts kan de groenere koopkracht van de federale overheid worden aangewend om duurzame sectoren te stimuleren, door bijvoorbeeld milieubewuste producenten te belonen met de vaste afname van een kapitaalkrachtige klant.

Hoe werkt het?

Als de federale overheid haar geld op een strategische manier zou besteden, zou zij kunnen fungeren als een sterke marktleider die hele sectoren tot verandering zou kunnen aanzetten. Die gerichte koopkracht zou voornamelijk berusten op aanbestedingen voor privébedrijven, in dit geval groene bedrijven.

Hoewel het decreet van Biden het startschot moet zijn van een ambitieuze verkenning van manieren waarop meer overheidsgeld naar duurzame sectoren kan vloeien, is het plan niet erg gedetailleerd. Verwacht wordt dat de komende weken meer richtlijnen zullen volgen.

Milieugroepen en beleidsexperts denken dat er drie bedrijfstakken zijn die in aanmerking komen voor meer overheidsgeld ten behoeve van duurzame ontwikkeling. Twee ervan, de sector voor duurzame energie en die voor elektrisch vervoer, werden in het presidentiële decreet al apart genoemd. Experts verwachten daarnaast dat de federale overheid meer zal investeren in het verduurzamen van de bouwsector.

Elektrische voertuigen

In zijn decreet moedigde Biden diensten van de federale overheid en die van afzonderlijke staten, gemeenten en stammen aan om meer elektrische voertuigen aan te schaffen. Tot die diensten behoort ook de US Postal Service.

In 2019 bestond het wagenpark van de federale overheid uit zo’n 645.000 voertuigen, waarvan er 4400 elektrisch waren. In hetzelfde jaar reden er circa 280 miljoen voertuigen in de VS rond.

“Het federale wagenpark is niet zo groot, maar het idee is dat zo’n belangrijke vaste afnemer de privésector kan helpen om de VS van duurzame voertuigen te blijven voorzien,” zegt Jean Su, advocate bij het Center for Biological Diversity. Neem de startup Workhorse, dat elektrische voertuigen fabriceert. Het bedrijf schreef in op een openbare aanbesteding voor de levering van de volgende generatie postbestelbussen, ter waarde van ruim vierhonderd miljoen euro. Toen bekend werd dat het contract was gegund aan het defensiebedrijf Oshkosh, stortten de aandelen Workhorse in, en ze hebben zich sindsdien niet meer hersteld.

Slechts tien procent van de 165.000 nieuwe bestelbussen voor de posterijen rijden op elektrische accu’s. De rest zal worden aangedreven door zuinige motoren die op gas lopen. Bovendien zijn de bestelbussen ontworpen om mettertijd tot elektrische voertuigen te worden omgebouwd. Workhorse tekent protest aan tegen het besluit en enkele politici hebben zich tegen de keuze van de posterijen uitgesproken, maar het valt nog te bezien of dat de huidige aanbesteding ongedaan zal maken.

Pleitbezorgers van schone energie menen dat de aankoop van elektrische voertuigen door de Amerikaanse overheid het vertrouwen in de nieuwe technologie zal vergroten en mensen kan overhalen die vrezen dat ze in een elektrische auto niet ver genoeg kunnen rijden.

Dan Lashof, directeur VS van het World Resources Institute, noemt het voorbeeld van het wagenpark voor de National Park Service: “Je kunt de infrastructuur voor oplaadstations in een park zo opzetten dat ook bezoekers die kunnen gebruiken. Dat is heel zichtbaar en dan zien mensen hoe handig elektrische voertuigen zijn.”

Meer schone energie

Een andere manier waarop de federale overheid haar geld duurzamer kan besteden, is door meer schone energie te gebruiken.

Volgens Ryan Fitzpatrick, directeur van het klimaat- en energieprogramma van de centrum-linkse denktank Third Way, heeft de federale overheid de macht om een grotere vraag naar schone energie aan te zwengelen met behulp van stroomleverantiecontracten, waarbij de koper (in dit geval de overheid) zich verplicht tot de afname van energie met een zeer lage CO₂-voetafdruk: wind- en kernenergie, alsook energie van aardgascentrales met CO₂-opslag.

Naast bestaande stimuleringen zijn dit soort stroomleverantiecontracten volgens Fitzpatrick een goede manier waarop de overheid de productie van schone energie in de privésector kan bevorderen.

En volgens Su zouden gebouwen van de federale overheid indien mogelijk hun eigen schone energie moeten opwekken. “Een van de alternatieven waaraan ze kunnen denken, is het installeren van zonnepanelen op hun eigen daken om zo meer zelfvoorzienend te worden,” zegt zij.

Op militaire bases zou het Amerikaanse ministerie van Defensie meer schone energiesystemen kunnen installeren en zijn energieopslag kunnen verbeteren. Volgens Sherri Goodman, senior fellow aan het Wilson Center en voormalig vice-staatssecretaris milieuveiligheid van het ministerie van Defensie onder Obama, zou dat niet alleen tot een afname van de CO₂-uitstoot leiden, maar het leger ook weerbaarder maken.

Als voorbeeld noemt ze het feit dat het leger tijdens de oorlog in Afghanistan “veel zonne-energie en ander materieel ging gebruiken om de logistieke aanvoer van fossiele brandstoffen naar het front te verminderen. Dat had niet alleen een milieuvoordeel maar ook een prestatievoordeel,” zegt Goodman.

Op 9 maart is er op het ministerie van Defensie naast andere initiatieven ook een klimaatwerkgroep opgezet, die de bestrijding van de klimaatverandering zal meewegen in besluiten over bevoorradingsketens.

Slimmere gebouwen

Volgens de Amerikaanse Energy Information Administration namen openbare gebouwen en bedrijfsgebouwen in 2019 ongeveer achttien procent van het totale energieverbruik van de VS voor hun rekening.

Onduidelijk is hoeveel van de honderden miljoenen tonnen aan CO₂ die in de VS worden uitgestoten, is toe te schrijven aan overheidsgebouwen. Dat aandeel zou weleens aanzienlijk kunnen zijn, want de General Services Administration huurt maar liefst 35 miljoen vierkante meter aan kantoor- en bedrijfsruimte, verdeeld over 9600 gebouwen in de hele VS. Slechts een handvol daarvan is officieel als duurzaam goedgekeurd door de LEED, een organisatie die zich inzet voor het hanteren van milieuvriendelijke bouwstandaards.

In een rapport dat in 2016 door het National Institute of Building Sciences is gepubliceerd, werd aangegeven hoe de federale overheid de CO₂-uitstoot van haar gebouwen kon verlagen. Naast stroomleverantiecontracten en zelfvoorziening werd in het rapport gewezen op verlaging van het energieverbruik door oude airconditioningsystemen gefaseerd te vervangen, het verminderen van de hoeveelheid afval die naar vuilstortplaatsen wordt afgevoerd, het aanschaffen van emissierechten en het voorlichten van het personeel over energiezuiniger gedrag.

Duurzame bouwmaterialen

De uitstoot van de industriesector in de VS, die ontstaat bij de productie van zaken als cement, staal, chemicaliën en consumentenproducten, neemt meer dan twintig procent van de totale CO₂-uitstoot in beslag – een percentage dat naar verwachting zal stijgen naarmate de bevolking groeit.

Uit gegevens van de US Geological Survey bleek in 2017 dat alleen al de Amerikaanse cementsector in dat jaar negenhonderd kilo CO₂ per ton ruwe cement uitstootte, een lichte toename vergeleken met het jaar ervóór. In het rapport wordt erop gewezen dat alle overheden in de VS (zowel federale als lokale) 94 miljard dollar aan cement voor de bouw van gebouwen uitgaven, en 75 miljard dollar aan cement voor de aanleg van snelwegen en straten.

In 2014 gaf de federale overheid alleen al 96 miljard dollar uit aan transport en watermanagement.

Volgens Jason Walsh, directeur van de BlueGreen Alliance, wordt twintig procent van al het ijzer en staal dat in de VS wordt verkocht, met belastinggeld betaald; dat staal wordt gebruikt voor alle mogelijke zaken, zoals gebouwen en auto’s. In haar aanbestedingsbeleid zou de overheid volgens Walsh bepaalde ‘groene drempels’ kunnen hanteren voor de aanschaf van de producten die zij wil gebruiken, waardoor bedrijven die willen meedingen naar lucratieve overheidscontracten uiteindelijk gedwongen zullen worden om aan die drempels te voldoen.

Van order naar realiteit

Volgens Steven Schooner, professor aanbestedingsrecht aan de George Washington University, zijn er een aantal logische eerste stappen die de overheid zou moeten zetten om duurzamere orders in de praktijk om te zetten. Zo zou ze duidelijke prioriteiten moeten stellen, een rapportagesysteem moeten creëren om de voortgang van de aanbesteding te controleren, pilotprogramma’s moeten opzetten en bij het evalueren van de kosten rekening moeten houden met de uitwerking op het milieu. Al deze maatregelen zouden momentum kunnen creëren voor reële verandering.

Bij het opstellen van strikte standaards voor aanbestedingen zouden de kosten een obstakel kunnen vormen. Momenteel zijn overheidsdiensten vaak verplicht om voor de goedkoopste opties te kiezen. In een artikel over duurzame aanbesteding schreef Schooner in 2020 dat het veranderen van inkoopprocedures een “ingrijpende verandering” vereist, waarbij naar de hele levenscyclus van producten wordt gekeken.

Experts verwachten dat het doorvoeren van veranderingen met behulp van aanbestedingen een kwestie van jaren zal zijn.

“Het zal enige tijd kosten. Ook al hebben we het gevoel dat het om iets urgents gaat, moeten we eerst de juiste standaards en accountingprocedures opzetten en ook de manier waarop dat alles wordt gerapporteerd, want alles moet op een transparante en systematische wijze gebeuren. Dat is onze eerste taak.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com