Terwijl diplomaten en onderhandelaars uit de hele wereld zich opmaken om in november in het Schotse Glasgow bijeen te komen voor de klimaatconferentie ‘COP26’ van de VN, beginnen regeringen en bedrijven steeds meer aandacht te besteden aan het terugdringen van de CO2-uitstoot en de verduurzaming van belangrijke sectoren van de wereldeconomie. Maar zelfs als dit soort maatregelen meteen zouden worden ingevoerd – van kolossale investeringen in zonne- en kernenergie tot radicale projecten op het gebied van geo-engineering, zoals het injecteren van grote hoeveelheden zwaveldioxide in de buitenste atmosfeer om zonlicht te reflecteren – zal het klimaat niet zomaar tergkeren naar de situatie van een eeuw geleden.
Wat het volgende ‘normaal’ ook wordt, wij zullen er ons aan moeten aanpassen.
Door de hele geschiedenis heen hebben diersoorten één zeer algemene methode van aanpassing gemeen gehad: ze verplaatsen zich. Ook wij mensen hebben een ‘vecht of vlucht’-instinct, en onze respons op burgeroorlogen of droogten is verstandig: we trekken weg.
Lees ook: Op zoek naar het paradijs
Momenteel is de moderne mens, geleidelijk aan maar duidelijk zichtbaar, opnieuw een migrerende soort aan het worden, net als onze voorvaderen. In de komende tientallen jaren zullen mogelijk miljarden mensen van kustgebieden naar binnenlanden trekken, van lager naar hoger gelegen gebied, van te dure naar betaalbare locaties en van mislukte naar stabiele samenlevingen.
Maar hoe zullen die migratiestromen verlopen? In het kort: van zuid naar noord.
Het is de klimatologie – de wetenschap die het klimaat op aarde bestudeert – die ons ervoor waarschuwt hoe onvoorspelbaar meteorologische omstandigheden als temperatuur en neerslag op aarde zijn geworden als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen en de gevolgen ervan, zoals de verzuring van de wereldzeeën en veranderende oceaanstromingen. In de klimatografie wordt uitgegaan van een spectrum van leefbare en minder leefbare plekken op aarde, en uit dat spectrum wordt duidelijk dat de optimale klimaatniche voor de mens – de klimaatzones die het meest geschikt zijn voor landbouw en bewoning – naar het noorden opschuift.
Hoe meer wetenschappers, overheden, investeerders en het grote publiek te weten komen over klimatologie en klimatografie, des te beter zullen we ons aan deze veranderingen kunnen aanpassen. In mijn nieuwe boek stel ik dat de hoogste prioriteit van de mensheid als geheel gericht zou moeten zijn op de verhuizing van mensen uit gebieden die door het veranderende klimaat en door conflicten onder druk staan, naar habitats waar zij – de bewakers van onze toekomst – kunnen floreren.
Het klimaat is niet de enige factor. Veel regio’s die in tijden van klimatologische veranderingen het meest geschikt zijn voor menselijke bewoning, vertonen een demografische krimp als gevolg van vergrijzing, lage geboortecijfers of emigratie. Van Noord-Amerika tot de Britse Eilanden en van Scandinavië tot Rusland en Japan zijn deze noordelijke ‘klimaatoases’ – die zeer geschikt zijn voor de landbouw en over voldoende zoetwater beschikken – tegelijkertijd gebieden waar een grote behoefte bestaat aan jonge werknemers om voor de oudere generaties te kunnen zorgen en de infrastructuur te kunnen vernieuwen.
Momenteel kent slechts een van deze landen een aanhoudend beleid van massa-immigratie: Canada. Het land wil zijn bevolking met één procent per jaar doen toenemen en neemt met dat doel elk jaar 400.000 nieuwe ingezetenen op: Braziliaanse studenten, Syrische vluchtelingen, Indische artsen en softwareprogrammeurs. De VS, met tienmaal zoveel inwoners, neemt ongeveer 600.000 mensen per jaar op.
Lees ook: Oeroud DNA laat verrassende wendingen zien in migratie neanderthalers
Canada’s reusachtige tegenhanger in Eurazië, Rusland, is terughoudender wat betreft massa-immigratie, ook al neemt de Russische bevolking sneller af dan die van enig andere groot land in de wereld.
Maar onder de oppervlakte beginnen er ook in Rusland dingen te veranderen. In de Siberische steden die ik heb bezocht, beschouwt een nieuwe generatie van burgemeesters en provinciale bestuurders de klimaatverandering niet als een dreiging, maar als een kans om gebrekkige lokale economieën te hervormen en jong talent uit het buitenland aan te trekken. Indische koks, tandartsen en bouwvakkers die ik in Kazachstan heb ontmoet, vinden nu kansen als boeren en managers van staalfabrieken in het Verre Oosten van Rusland.
“We hebben arbeidskrachten uit bevriende buurlanden nodig voor onze nieuwe infrastructuurprojecten, en deze projecten zullen Rusland helpen bij de aanpassing aan de klimaatverandering,” zegt Rashid Ismailov, hoofd van de Russische Ecologische Vereniging.
“We willen niet alleen maar betere banden met onze buren, maar ook ons menselijk kapitaal met hen uitbouwen,” zegt Pavel Lapo, hoofd internationale samenwerking van de Siberische Universiteit van de Russische Federatie in Krasnojarsk. “We hebben meer uitwisselingsprogramma’s met Aziatische universiteiten nodig en moeten in het Engels gaan doceren.”
Al met al zijn Europese landen de laatste jaren terughoudend om de stroom van migranten die sinds 2015 tijdens de nog altijd aanhoudende vluchtelingencrisis naar West-Europa trekt, op te blijven vangen.
Maar Duitsland heeft de instroom van migranten gebruikt om zijn arbeidsbevolking aan te vullen en zijn industriële export te verhogen terwijl de eigen bevolking blijft afnemen. Samen met tienduizenden vluchtelingen uit Irak, Syrië en Afghanistan arriveren elk jaar ook duizenden Indiërs, die als IT-technici in Duitsland werk vinden. Zij vertegenwoordigen een stroom van ‘Aziatische Europeanen’ op het continent die op zeker moment een groter aandeel in de bevolking zullen hebben dan de twintig miljoen Amerikanen van Aziatische herkomst in de VS.
Buitenlandse bevolkingsgroepen hebben de neiging zich over de hele wereld te vestigen. Duitsland telt inmiddels vijf miljoen ingezetenen van Turkse herkomst en vorig jaar eisten de bijna één miljoen Afrikaanse ingezetenen van het land een volkstelling. In 2000 deed CDU-politicus Jürgen Rüttgers de omstreden uitspraak dat Duitsland “Kinder statt Inder” (‘kinderen in plaats van Indiërs’) nodig had. In dit land van 84 miljoen inwoners worden elk jaar slechts 750.000 kinderen geboren (van wie vele in families met een migratieachtergrond) en dus zullen er over tien jaar waarschijnlijk meer Indiërs wonen dan baby’s worden geboren.
Klimaatoases
Migranten zouden gebieden in klimaatoases kunnen bevolken waar de oorspronkelijke bevolking is weggetrokken. Een voorbeeld vormen de hooglanden van Oost-Turkije, waar de rivieren Tigris en Eufraat ontspringen. Duizenden jaren lang voedden deze rivieren de Mesopotamische beschaving, maar deze gematigde en groene regio – het Aspen van Anatolië, zoals ik het graag noem – is in de afgelopen twee decennia langzaam leeggelopen, omdat jonge Turken naar de drukke metropolen in het centrum en het westen van het land, Ankara en Istanboel, zijn weggetrokken. Intussen hebben stroomafwaarts de zinderende temperaturen en de niet-aflatende droogte in Syrië, Irak en Iran hele regio’s in de misère gestort. Daar trokken wanhopige en verbitterde boeren naar de steden, waar hun protesten bijdroegen aan het begin van de Syrische burgeroorlog.
Uiteindelijk zullen Arabieren en Iraniërs naar het noorden verhuizen om de klimaatoases die door de Turkse bevolking zijn achtergelaten weer te bevolken en zullen ze ook naar de waterrijke regio van de Kaukasus trekken.
De klimaatverandering zal niet alleen leiden tot een versnelling van de migratie tussen landen, maar ook binnen landen zelf.
Ruim tien miljoen Indiërs zijn in de afgelopen tien jaar uit de overbevolkte steden van noordelijke deelstaten als Uttar Pradesh naar het zuiden getrokken, op zoek naar schonere lucht en beter betaalde banen. Maar in juni 2019 bereikte de alsmaar groeiende metropool Chennai (het voormalige Madras) in de zuidelijke deelstaat Tamil Nadu zijn zogenaamde ‘Zero Day’ – de dag waarop er geen water meer uit de kraan kwam. Alleen dankzij een constante stroom van treinen met tankwagons kon de stad zijn inwoners van drinkwater blijven voorzien.
Lees ook: Oudste voetafdrukken in Saoedi-Arabië tonen intrigerende stap in vroege migratie van de mensheid
“De beschikbaarheid van drinkwater is veel hoger in het stroomgebied van de grote rivieren uit de Himalaya, zoals de Indus, de Ganges en de Brahmaputra, dan in de zuidelijke deelstaten van India,” zegt Nianjan Ghosh, hoofd ontwikkelingsstudies van de Observer Research Foundation, een van de belangrijkste denktanks van India. “En ook maatregelen om overstromingen aan banden te leggen en de vervuiling van rivieren terug te dringen worden het meest in het noorden getroffen,” zegt hij. Als voorbeeld noemt Ghosh het initiatief ‘Namani Ganga’, om de heiligste rivier van India, de Ganges, schoon te maken. Dit alles wijst potentieel op een zoveelste migratiecyclus binnenin het land, waarbij degenen die zuidwaarts trokken weer naar het noorden terugkeren, omdat de watervoorziening daar stabieler is. Maar nu de gletsjers in de Himalaya blijven afsmelten, is vooral de wateraanvoer op de lange termijn van de rivier de Indus in gevaar.
Een ommekeer in migratiebewegingen binnen India is al veroorzaakt door de coronapandemie: ongeschoolde arbeiders die hun baan in de stad kwijtraakten, keerden terug naar hun dorpen en besloten daarna om er te blijven en boer te worden. Vorig jaar nam de verkoop van tractoren in Bihar tot recordhoogte toe, en de deelstaat – ooit een van India’s armste – ontwikkelt zich nu snel tot de graanschuur van het subcontinent.
Ook politiek speelt een rol. Sinds de regering van premier Modi in 2019 de laatste overblijfselen van de autonomie voor het onrustige Kasjmir heeft ingetrokken, zijn de plannen voor de ontwikkeling van de regio versneld. In augustus 2020 werden bijvoorbeeld 75 pittoreske dorpjes in het gebied vanwege hun plaatselijke stammenculturen en natuurschoon uitgeroepen tot ecologische toeristencentra. De hotel- en onroerendgoedsectoren in de regio kopen steeds meer land op voor het aantrekken van een hindoestaanse middenklasse die op zoek is naar schonere lucht en schoner water.
Ook de opkomende klimaatoases van de VS zijn vooral noordelijkere staten, zoals Minnesota en Michigan, die over meer dan voldoende zoetwater beschikken en in de toekomst steeds mildere winters zullen beleven. Hoewel de bevolking van Michigan meer inwoners kwijtraakt (onder andere door de emigratie van gepensioneerden naar het zonnige Florida en Arizona) dan dat ernaartoe verhuizen, wijst alles erop dat die trend verandert. Mensen beginnen ouderenwoningen in Michigan te kopen in plaats van in Florida. Duluth in Minnesota begint al naam te maken als toevluchtsoord voor ‘klimaatvluchtelingen’. Jonge mensen trekken steeds vaker naar het betaalbare Vermont, een staat die cash aanbiedt aan werknemers die ernaartoe willen verhuizen en waar boerencoöperaties een soort post-kapitalistisch toevluchtsoord bieden.
Massale landverhuizingen
Nadat er tientallen jaren over klimaatmaatregelen is onderhandeld en het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen is mislukt, moeten we constateren dat de wereld niet efficiënt wordt bestuurd. Hetzelfde geldt voor de beheersing van de migratie, die in het debat over nationale soevereiniteit nog altijd een van de meest gevoelige punten is. Regeringen laten zich door geen enkele internationale autoriteit voorschrijven welke mensen ze moeten toelaten of hoeveel ze zouden moeten toelaten.
Het plannen voor massale landverhuizingen is niet een ‘worst-case scenario’ voor de toekomst, maar een morele en praktische verplichting waarop we ons hier en nu kunnen richten. Regeringen kunnen een migratiepolitiek ontwerpen die aansluit op hun maatschappelijke en economische behoeften. Ze kunnen dunbevolkte gebieden toewijzen voor de opvang van migranten en investeren in een duurzamere infrastructuur om iedereen te huisvesten – zelfs in verplaatsbare woningen uit 3D-printers.
De lockdowns tijdens de coronacrisis zijn internationaal gezien de meest gecoördineerde maatregelen in de geschiedenis van de mensheid geweest, maar de ironie wil dat ze ook hebben geleid tot het sluiten van grenzen, in een tijd waarin we deze grenzen in een nieuw licht zouden moeten zien en ze juist zouden moeten openen om onvermijdelijke verschuivingen in de bewoning van onze planeet mogelijk te maken. Ik schat dat er zo’n vier miljard mensen zijn die graag naar een ander land willen emigreren en daartoe ook in staat zijn – een getal dat ruwweg overeenkomt met het aantal jonge mensen in de wereld.
Hoe gemakkelijker we het voor jonge mensen maken om naar andere plekken te verhuizen, plekken waar ze een productieve bijdrage kunnen leveren, zoals het bouwen van duurzamere woningen en irrigatiesystemen, des te beter zullen we de turbulente decennia kunnen doorstaan die ons te wachten staan.
De mens wordt opnieuw een diersoort die op zoek is naar de juiste combinatie van breedtegraad, hoogte en houding – lattitude, altitude en attitude. Net als walvissen, vogels en kariboes hebben we geen andere keus dan ons neer te leggen bij de permanente beweeglijkheid en veranderlijkheid in de gebieden waar we leven, want we zijn eenmaal altijd op zoek naar de meest geschikte omstandigheden. Dat is niet zo ongebruikelijk. Gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis zijn we nomaden geweest. Nu we van onze wortels worden losgemaakt en ons steeds meer verplaatsen, zullen we misschien opnieuw ontdekken wat het betekent om mens te zijn.
Parag Khanna is de auteur van het binnenkort te verschijnen boek MOVE: The Forces Uprooting Us, en van zes andere boeken over globalisering, geopolitiek, diplomatie en technologie.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op nationalgeographic.com
