Het waarschuwingssignaal van de ratelslang, dat raspende tsj-tsj-tsj, is een van de meest afschrikwekkende geluiden in de natuur. Want als je het kunt horen, ben je eigenlijk al te dichtbij.
Maar volgens een nieuw artikel dat op 19 augustus werd gepubliceerd in het vakblad Current Biology is die communicatie complexer dan werd gedacht.
Door het waarschuwende getril van de westelijke diamantratelslang (Crotalus atrox) te analyseren, ontdekten onderzoekers dat de slangen ratelen met een lagere frequentie van 40 hertz of minder wanneer er ver weg gevaar dreigt. Maar wanneer een indringer ongemakkelijk dichtbij komt (en het verschilt per slang wat die afstand is), gaan de dieren plotseling over op een sneller waarschuwingssignaal, met een frequentie tussen 60 en 100 hertz.
Proefpersonen die werd gevraagd om op basis van het geluid in te schatten hoe ver weg een ratelslang zich bevond in het gras in virtual reality, deden dat vrij aardig wanneer het geratel langzamer was, oftewel een lagere frequentie had. Wanneer die snelheid omhoog ging, leek het voor de proefpersonen of de slangen veel dichterbij waren dan in werkelijkheid het geval was.
Wanneer een ratelslang langzaam met zijn staart schudt, kan het menselijke gehoor de individuele ratelgeluiden van elkaar onderscheiden. Maar bij hogere frequenties smelten de afzonderlijke geluiden samen, wat een klank oplevert die “totaal anders klinkt in het menselijk gehoor,” vertelt neurowetenschapper Boris Chagnaud van de Oostenrijkse Karl-Franzens-Universität Graz, de hoofdauteur van het artikel.
Bovendien klinkt het hoge-frequentie-geratel door een eigenaardigheidje in de perceptie ook harder voor mensen, hoewel het geluid in feite dezelfde amplitude, oftewel volume, heeft.
“Misschien is dat ook een andere functie van het geratel: om roofdieren te verwarren,” zegt herpetoloog Bree Putman van de California State University die niet bij het onderzoek betrokken was.
De geheimtaal van geratel
In Noord- en Zuid-Amerika leven meer dan 35 soorten ratelslangen, van het zuiden van Canada tot aan Argentinië. Wanneer de slangen zich bedreigd voelen, schudden ze hun staartpunt snel heen en weer, als een soort biologische sambaballen. Het geratel ontstaat door in elkaar grijpen deeltjes hol keratine, het materiaal waar ook haar en nagels uit bestaan. (Bekijk foto’s van ratelslangen.)
Mensen zijn pas onlangs begonnen om inzicht te krijgen in de ins en out van de ratelslangcommunicatie, maar andere soorten luisteren al veel langer naar het geratel van de dieren.
Zo kunnen grondeekhoorns aan de hand van de ratelfrequentie horen hoe gevaarlijk een slang is.
Dit is mogelijk doordat slangen koudbloedig zijn. “Hun functioneren is afhankelijk van hun lichaamswarmte,” vertelt Putman. “Een warmere slang is gevaarlijker, en die ratelt sneller.”
Er zijn ook andere redenen voor de variaties in het geratel. Zwangere ratelslangen of slangen die net jongen hebben gekregen zijn meestal agressiever, terwijl dieren die veilig onder een steen of in de buurt van hun hol liggen minder geneigd zijn tot ratelen. Sommige ratelslangen ratelen sowieso nauwelijks, maar vertrouwen op hun uitstekende camouflage om zich te beschermen.
Dat informatie over afstand invloed heeft op de staartbeweging van de slangen is geen verrassing voor Putman, maar het feit dat mensen zich vaak vergisten in de afstand van de slang vindt ze intrigerend.
Niet voor de oren van mensen
Er waren al miljoenen jaren ratelslangen in Noord- en Zuid-Amerika voordat de mens daar arriveerde. Wetenschappers denken dan ook dat het geratel van de reptielen zich ontwikkelde als waarschuwing tegen andere gevaren. Sommige onderzoekers denken dat het geratel van oorsprong een manier was om te voorkomen dat bizons de gecamoufleerde slangen zouden vertrappen.
“Voor een bioloog als ik is het zeer interessant dat we andere dieren vaak horen communiceren, en dat we nog steeds niet weten waarover ze het met elkaar hebben,” aldus Chagnaud.
Roofdieren zouden die communicatie ook kunnen afluisteren. Je zou denken dat ratelslangen, met hun bek vol gif dat huid- en bloedcellen vernietigt, zich niet al te veel zorgen hoeven te maken over roofdieren. Maar niets blijkt minder waar.
Evolutionair ecoloog Scott Boback van het Dickinson College in de Amerikaanse staat Pennsylvania maakt gebruik van camera’s op afstand voor onderzoek naar ratelslangen in het kader van een experiment met de naam Project RattleCam. Hij vertelt dat hij het schokkend vond om te zien hoeveel dieren (zoals roodstaartbuizerds, eksters, wasberen en stinkdieren) de dood riskeren om zich tegoed te doen aan de slangen.
“Ze moeten inderdaad een hoop andere dieren het hoofd bieden,” vertelt Boback over de gevaren die ratelslangen lopen.
Gezien het aantal roofdieren dat graag ratelslangen eet, is het denkbaar dat sommige daarvan het geratel van de slangen niet als waarschuwing zien om uit de buurt te blijven, maar juist als een teken dat ze vertelt waar er een lekker maaltje op ze wacht.
“Ik vraag me af of ratelslangen dat geratel met die heel hoge frequentie, waardoor roofdieren de afstand niet goed kunnen inschatten, misschien als een laatste redmiddel gebruiken, om weg te kunnen komen,” aldus Boback.
Wat je moet doen als je een ratelslang ziet
Zelfs voor mensen die eraan gewend zijn om de dieren in het wild te zien, blijft het tsj-tsj-tsj van de sambabal van de ratelslang bijzonder.
“Dat is altijd een beetje griezelig,” vertelt Asia Murphy, die als ecoloog werkt aan de University of California. “Ik vind het geweldig om ze te vinden, maar dat geluid vind ik eng.”
Murphy komt regelmatig in aanraking met ratelslangen wanneer hij onderzoek doet naar hun interactie met andere roofdieren, zoals lynxen, vossen en coyotes. Ze vertelt dat er een paar simpele regels zijn zodat het nooit gevaarlijk wordt.
“Let altijd op waar je gaat zitten, en waar je je handen en voeten neerzet,” vertelt ze, “Probeer nooit om ze aan te raken, ook niet met een stok of iets dergelijks. En natuurlijk moet je ze ook nooit vastpakken.”
Houd minstens twee meter afstand en weersta de verleiding om takken of andere delen van hun leefomgeving weg te halen om een goede foto te kunnen nemen.
Hoe logisch het ook is dat je bang bent voor giftige dieren, ook ratelslangen moet je met respect behandelen.
“Ze zijn eigenlijk ontzettend beleefd,” stelt Murphy, wijzend op hoe ze hun best doen “om je te waarschuwen dat ze in de buurt zijn.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
