Van enorme hitte in Noord-Amerika tot recordoverstromingen in Europa en Azië: aan de weersomstandigheden van afgelopen jaar was te zien hoe het is om te leven op een planeet die in de afgelopen eeuw met 1,1 graad Celsius is opgewarmd.
‘Er is nu al sprake van gevaarlijke klimaatverandering. Dat is een harde waarheid die we onder ogen moeten zien,’ aldus Michael Wehner, die aan de Amerikaanse Lawrence Berkeley National Laboratory onderzoek doet naar extreem weer.
Door extreme weersomstandigheden gaan nu al huizen, bedrijven en mensenlevens verloren. De recente overstromingen in Canada zijn mogelijk de meest kostbare in de geschiedenis van het land en veroorzaakten een schadepost van naar schatting ruim 6,5 miljard euro. De achttien weerrampen die zich in 2021 in de Verenigde Staten voordeden, kostten alles bij elkaar zo'n 100 miljard euro volgens de meest recente ramingen.
In augustus publiceerden Wehner en andere wetenschappers die deel uitmaken van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) een rapport waarin stond dat ze er inmiddels zekerder van zijn dan ooit dat klimaatverandering van invloed is op de heftigste weersverschijnselen, waaronder deze vijf.
Hittegolf in de Pacific Northwest
De Pacific Northwest en het zuidwesten van Canada (een regio waar circa 13 miljoen mensen wonen) staan bekend om hun regenachtige, milde weer. Maar afgelopen zomer deed zich daar een dodelijke hittegolf voor. In grote steden als Portland, Seattle en Vancouver, waar veel inwoners geen airconditioning hebben, liep de temperatuur op tot recordhoogtes van meer dan 38 graden.
Door de intense hitte deed zich een weersverschijnsel voor dat ook wel een hittekoepel wordt genoemd. Hierbij fungeert een hogedrukgebied als een soort deksel, waardoor in een bepaald gebied warmte gevangen blijft.
Lees ook: Pacifische Noordwesten zucht onder ‘hittekoepel’
Uit onderzoek naar deze hittegolf bleek dat deze waarschijnlijk nooit zo intens had kunnen worden zonder de broeikasgassen die in de afgelopen 120 jaar zijn uitgestoten in de atmosfeer. Honderden mensen in de regio overleden door de hitte. Uit een onderzoek dat afgelopen zomer werd gepubliceerd bleek dat meer dan een derde van alle hittegerelateerde sterfgevallen wereldwijd te wijten zijn aan klimaatverandering. En het zijn vooral de mensen die zich al in de slechtste omstandigheden bevinden, door een laag inkomen, slechte gezondheid of ouderdom, die hier de meeste last van ondervinden.
Ook planten en dieren raken in de problemen door de extreme hitte. In de Pacific Northwest stierven miljoenen zeedieren, evenals veel dieren die op het land leven. Telers zagen hun bessen wegschroeien aan de struiken.
Extreme droogte in het Westen van de VS
In augustus kondigde de Amerikaanse overheid aan dat sprake was van een watertekort rond de rivier de Colorado. Dit was nooit eerder gebeurd. Het waterniveau in Lake Mead, een van de belangrijkste reservoirs voor de rivier, was historisch laag. De bijbehorende maatregelen hielden in dat landbouwbedrijven in Arizona en delen van Nevada geen water meer mochten onttrekken aan de rivier, waar ongeveer 40 miljoen mensen in ieder geval gedeeltelijk van afhankelijk zijn. In droge periodes in de toekomst moeten mogelijk nog ingrijpender maatregelen worden genomen.
Het westen van de Verenigde Staten is sinds ongeveer 2000 in de greep van een ‘megadrought‘. Hoewel de regio ook zonder de invloed van de mens waarschijnlijk te maken had gekregen met droge perioden, stellen wetenschappers dat de droogte door de klimaatverandering heftiger is dan deze in ruim duizend jaar is geweest.
Droogte kan zorgen voor gevaarlijke, zichzelf instandhoudende processen. Naarmate de lucht verder opwarmt, wordt er meer vocht aan rivieren, meren, planten en zelfs de bodem onttrokken, waardoor de grond nog warmer en droger wordt.
Het westen van de VS kreeg niet eerder te maken met droogte van deze omvang en ook wereldwijd leidt de klimaatverandering waarschijnlijk tot lange periodes van grote droogte. Van oudsher droge streken in Afrika en het Midden-Oosten worden daardoor vermoedelijk het hardst getroffen.
Bosbranden in het westen van de VS
De zogenaamde ‘Dixie fire’ die dit jaar in Californië woedde, was de meest omvangrijke bosbrand uit de geschiedenis van de staat. Bij de brand gingen ruim 200.000 hectare grond en zo’n 400 woningen in vlammen op. Het was onder meer deze brand die ervoor zorgde dat de brandweer net als de voorgaande jaren weer alle zeilen bij moest zetten in het westen van de VS. En niet alleen Noord-Amerika kampte met branden. Ook Turkije, Griekenland en - wellicht nog het meest verrassend - Siberië kregen te maken met grote vuurzeeën.
Wanneer periodes van extreme hitte samenvallen met periodes van droogte, verliest de bodem zijn vocht en ontstaan er vlaktes met droge vegetatie. Een klein vonkje is dan al voldoende om een verwoestende brand te veroorzaken. Doordat klimaatverandering zorgt voor hogere temperaturen en meer droogte, zorgt het voor omstandigheden waarin vaker grotere branden kunnen ontstaan. In bepaalde delen van het westen van Amerika komen het hele jaar door bosbranden voor.
Lees ook: Ontmoet de brandweervrouwen die de Californische bosbranden bestrijden
De bosbranden van afgelopen jaar vormden niet alleen een directe bedreiging voor woningen en bedrijven, maar zorgden ook voor luchtvervuiling en leverden een extra risico op voor bedreigde soorten, zoals de beroemde sequoia’s in Californië.
Ernstige overstromingen... overal
Canada, de Verenigde Staten, Duitsland, China: talloze landen over de hele wereld kregen afgelopen jaar te maken met extreme regenval en daaruit voortkomende overstromingen. In al deze gebieden was het neerslagvolume ongeëvenaard.
In Brits-Columbia was in 20 plaatsen sprake van recordneerslag; Nashville beleefde de op drie na natste dag ooit; er viel meer regen in Central Park in één uur dan ooit tevoren; in bepaalde plaatsen in Duitsland viel meer regen in twee dagen dan normaal in een maand; en de neerslag in Zhengzhou in China was op één dag meer dan gemiddeld in een jaar.
Lees ook: Minder doden bij weerrampen maar opwarming zou die trend kunnen stoppen
Een oplopende temperatuur leidt tot heftiger regenbuien; bij elke graad opwarming kan de atmosfeer 7 procent meer vocht vasthouden. Wanneer er meer water in de lucht zit, kan er zoveel regen vallen dat er overstromingen ontstaan.
Veel van de overstromingen van afgelopen jaar maakten duidelijk dat bevolkingscentra en belangrijke wegen werden ontworpen voor een klimaat dat mogelijk binnenkort niet meer bestaat. Zo kwam het vervoer van goederen van en naar Azië door overstromingen stil te liggen in de haven van Vancouver. In grote steden liepen ondergrondse trein- en metrotunnels onder en werden straten rivieren.
Orkaan Ida: New Orleans tot New York
Een belangrijke reden dat orkanen heftiger worden door klimaatverandering is door de bijkomende extreme regenval. Orkaan Harvey, die in 2017 in Houston toesloeg, was hier een van de meest extreme voorbeelden van. Tijdens de storm viel er in bepaalde delen van Texas 15 centimeter regen.
Maar orkaan Ida bracht een ander gevaarlijk kenmerk van door klimaatverandering beïnvloede orkanen aan het licht: snelle intensivering. Hiervan is sprake wanneer de wind tijdens een orkaan in minder dan 24 uur aantrekt met minstens 55 kilometer per uur. Bij Ida verliep dat proces nog veel sneller, de windsnelheid nam in een dag tijd met zo'n 100 kilometer per uur toe, van een storm van categorie 1 tot een storm van categorie 4, met een maximale windsnelheid van 240 kilometer per uur.
Ida verplaatste zich relatief snel, maar wetenschappers verwachten dat orkanen in de toekomst in het algemeen langzamer over het land trekken, waardoor er meer regen valt op een bepaalde locatie, wat leidt tot extreme overstromingen. Dat is precies wat orkaan Harvey in 2020 deed boven Houston. Orkaan Sally bleef boven Alabama liggen. Onderzoekers verwachten dat toekomstige, heftige, regenachtige, zich traag bewegende orkanen meer schade zullen aanrichten. Door de voortdurend stijgende zeespiegel zullen er ook steeds meer en ernstiger dodelijke stormvloeden optreden.
Slechts het begin
Wetenschappers onderzoeken nog steeds wat de invloed van klimaatverandering is op het weer in de winter en raken er steeds meer van overtuigd dat de opwarming van het noordpoolgebied leidt tot heftiger stormen in de winter.
In een onlangs gepubliceerd onderzoek werd een mogelijke link gelegd tussen het plotselinge koude weer in de staat Texas afgelopen september en de klimaatverandering. Dit zou ermee te maken hebben dat de barrière tussen koude lucht uit het noordpoolgebied en warme tropische lucht onstabieler aan het worden is, en dat het waarschijnlijker aan het worden is dat de poolwervel (een luchtstroom in de stratosfeer) gaat zorgen voor hevige stormen in de winter.
Naarmate het weer over de hele wereld vaker voor chaos zorgt, gaat het grote publiek mogelijk anders tegen klimaatverandering aankijken.
Uit een recente update van een landelijk gehouden enquête in Amerika bleek dat zeventig procent van de ondervraagde Amerikanen dacht dat klimaatverandering van invloed was op het weer. In de veertien jaar dat het onderzoek werd gehouden, was het geloof in klimaatverandering nooit eerder zo groot: 76 procent van de Amerikanen meent dat hier sprake van is en 52 procent denkt dat zij hier persoonlijk de gevolgen van merken.
Edward Maibach is als expert op het gebied van communicatie over klimaatverandering van de George Mason University bij de enquête betrokken. Hij laat via e-mail weten:
‘De harde waarheid is dat de meeste Amerikaanse gemeenschappen zo goed als zeker te maken krijgen met meer en heftiger klimaatverschijnselen in de komende decennia.’
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
