Noot van de redactie: Dit artikel is gebaseerd op recente ontwikkelingen. Als er meer nieuws bekend wordt, zal het artikel worden bijgewerkt.
Stephen Hawking, de Britse theoretisch natuurkundige die een verband vond tussen zwaartekracht en de kwantumtheorie en die stelde dat zwarte gaten in feite helemaal niet zwart zijn, is overleden. Dat meldde een woordvoerder van de familie aan de Britse krant the Guardian en internationaal persbureau Associated Press.
“Hij was een groot wetenschapper en een bijzondere man, wiens werk en nalatenschap nog jarenlang zullen voortleven,” stelden Hawkings kinderen Lucy, Robert en Tim in een verklaring. “Zijn moed en doorzettingsvermogen vormden, samen met zijn intelligentie en gevoel voor humor, een inspiratiebron voor mensen over de hele wereld.
“Hij zei ooit: ‘Het universum zou weinig voorstellen als het niet de plek was waar je geliefden leven.’ We zullen hem altijd blijven missen.”
Hawking werd 76 jaar, ruim vijftig jaar ouder dan de levensverwachting die artsen hem meedeelden nadat hij in 1963 de diagnose amyotrofische laterale sclerose (ALS) kreeg.
“Er zijn weinig – of misschien geen – mensen die meer hebben gedaan om onze kennis van zwaartekracht, ruimte en tijd te verdiepen,” aldus de Britse astrofysicus Marin Rees. Ter ere van het feit dat zijn collega aan de Cambridge University ondanks de ongunstige verwachtingen zijn zeventigste verjaardag vierde, haalde Rees bij die gelegenheid herinneringen op aan een jongeman die moeilijk ter been was, en grote moeite had met praten. Gedacht werd dat Hawking niet lang genoeg zou leven om te promoveren.
Maar ondanks het feit dat hij door de progressieve ziekte steeds minder kon en niet meer in staat was om te praten, deed Hawking meer dan alleen overleven. Hij werd “waarschijnlijk de bekendste wetenschapper ter wereld,” aldus Rees. “Dat had hij te danken aan zijn briljante onderzoek en aan de bestsellers die hij schreef [over ruimte, tijd en de kosmos], maar vooral ook aan de manier waarop hij tegenslagen het hoofd bood.”
Hawking werd beroemd om zijn stelling dat het heelal begon in een singulariteit, een punt met een oneindige dichtheid in de ruimtetijd. Samen met wiskundig natuurkundige Roger Penrose toonde hij aan dat Einsteins algemene relativiteitstheorie “impliceerde dat tijd en ruimte begonnen met de oerknal en eindigden in zwarte gaten,” zoals op Hawkings website staat te lezen, en dat “de manier waarop het heelal begon, geheel volgens de wetten van de wetenschap verliep.”
Hij was in het begin van de jaren zeventig de eerste die aantoonde dat er straling ontsnapt aan zwarte gaten, en dat die gaten niet volledig zwart zijn. Hij werd een wetenschappelijke superster dankzij zijn theorie die een verklaring was voor wat uiteindelijk Hawkingstraling werd genoemd.
Volgens Declan Fahy, die aan de American University werkzaam is in het vakgebied Communications en die onderzoek doet naar wetenschappers als beroemdheden en publieke intellectuelen, was het “een cruciale bijdrage aan de kosmologie, [precies] op het moment dat dit vakgebied voor de meeste opwinding zorgde binnen de natuurkunde.”
Jaren later zou Hawking stellen dat zwarte gaten geen ‘waarnemingshorizon’ of ‘gebeurtenissenhorizon’ hebben, en dat de bestaande denkbeelden over een van de meest raadselachtige verschijnselen in de ruimte aan herziening toe waren. (Lees ook "No Black Holes Exist, Says Stephen Hawking—At Least Not Like We Think.")
Vroege jaren
Stephen William Hawking werd op 8 januari 1942 geboren in het Engelse Oxford. Zelf wees hij er graag op dat het die dag precies de driehonderdste sterfdag van Galileo was. Hij was de oudste van de vier kinderen van Isobel en Frank Hawking, die beiden aan Oxford University hadden gestudeerd. Hij groeide op in een uitzonderlijk intellectueel gezin, waarin aan de eettafel boeken werden gelezen en dat hij later omschreef als “ietwat excentriek.”
Zijn vader, een vooraanstaande wetenschapper op het gebied van tropische ziekten, wilde dat zijn zoon medicijnen zou gaan studeren, maar de jonge Hawking was gefascineerd door de sterren. Hij ging naar St. Alban's School en Oxford, waar hij kosmologie studeerde en tegen de verveling vocht alvorens cum laude af te studeren.
Daarna ging hij naar Cambridge om te promoveren. Dat deed hij in 1966, drie jaar nadat hij op zijn 21e de verwoestende diagnose ALS had gekregen, met de boodschap dat hij nog zo'n tweeënhalf jaar te leven had.
Volgens de wetenschapper was zijn relatie met Jane Wilde, die hij kort voor de diagnose had leren kennen, voor hem de reden om door te leven. Het stel trouwde in 1965 en kreeg drie kinderen, die hem alle drie overleven.
Maar de druk van de mantelzorg voor haar echtgenoot, die intussen wereldwijd bekend werd, werd Wilde uiteindelijk te veel. Het paar scheidde na een huwelijk van 25 jaar. Hawking trouwde kort daarop met een van zijn verpleegsters, Elaine Mason. Het gerucht ging dat Hawking door zijn tweede vrouw werd mishandeld, maar dit werd later door de politie ontkend. Ook dit huwelijk eindigde in een scheiding.
Latere beroemdheid
Hawking vergaarde in 1988 internationale bekendheid met de publicatie van zijn boek A Brief History of Time. Van dat boek, waarin hij complexe wiskunde en ingewikkelde begrippen in gewone-mensentaal uitlegt, werden meer dan tien miljoen exemplaren verkocht. Dat leverde hem veel bekendheid op bij het gewone publiek.
In de daaropvolgende jaren produceerde Steven Spielberg een filmversie van het boek. De schrijver zelf trad op in verschillende films en tv-shows, waaronder een zesdelige serie, Stephen Hawking's Universe. Hij speelde een hologram van zichzelf in Star Trek: The Next Generation en kreeg zijn eigen nagetekende personage in the Simpsons.
De faam van Hawking was niet alleen op zijn werk gebaseerd, hoe wel hij al op zijn 32e werd gekozen als lid van de prestigieuze Britse Royal Society. “Vanwege zijn fysieke voorkomen,” stelt Fahy, “werd hij een symbool voor het pure intellect, een beeld dat journalisten steeds weer gebruikten. Dat beeld bleef bij mensen over de hele wereld hangen.”
Dit veroorzaakte soms gemor bij de collega-wetenschappers van Hawking, die de vergelijkingen met Einstein “overdreven” vonden.
Hij was “een symbool van het overwinnen van enorme tegenslag, en je kunt daar niets anders dan bewondering voor hebben,” aldus Virginia Trimble, astronome bij de Amerikaanse University of California in Irvine, die samen met Hawking in Cambridge studeerde. “Maar ik denk dat zijn werk hem niet zo hoog in het pantheon had gebracht als hij dat had gedaan als iemand die ieder weekend kan gaan skiën.”
Hawking zelf erkende dat hij “voldeed aan het stereotype beeld van een gehandicapt genie.” Maar hij liet zich niet afremmen door zijn rolstoel. Hij reisde de wereld rond om lezingen te geven, altijd omgeven door een gevolg van verzorgenden. In Cambridge bekleedde hij het Lucasian Professorship of Mathematics, ooit de leerstoel van Isaac Newton, en was hij onderzoeksdirecteur van het Center for Theoretical Cosmology van de universiteit.
Hawking verloor op latere leeftijd zijn spraakvermogen nadat er een tracheotomie bij hem moest worden uitgevoerd vanwege een longontsteking. Communiceren kostte steeds meer tijd. Aan het eind van zijn leven kon hij slechts een woord per minuut vormen met behulp van een spraakcomputer die hij met de spier van zijn rechterwang aanstuurde. De angst bestond dat het intellect van Hawking binnen niet al te lange tijd “ingesloten” zou zitten in zijn lichaam. Dit was aanleiding voor pogingen om manieren te vinden waardoor hij zich zou kunnen blijven uiten.
Aan het eind van zijn leven schreef Hawking op zijn website over de spraaksynthesizer die zijn verbinding was met de wereld.
“Het is de beste die ik ooit heb gehoord,” noteerde hij, “alhoewel ik er een accent door krijg dat afwisselend als Scandinavisch, Amerikaans en Schots kan worden omschreven.”
