De draaisnelheid van de aarde wordt al miljarden jaren bepaald door natuurlijke processen in, op en om onze planeet. De aarde roteert in principe steeds trager om haar as, maar de laatste jaren wordt juist een lichte versnelling geregistreerd. Welke factoren beïnvloeden de draaisnelheid van Moeder Aarde en welke rol neemt de mens daarin?

Massaverdeling is bepalend

Het draait allemaal om de massaverdeling op aarde. De zwaartekracht van de maan is de belangrijkste factor: deze trekt aan de oceanen, wat zorgt voor eb en vloed. Deze getijden verplaatsen zich met de draaiing van de aarde mee, waardoor er een wrijvingskracht ontstaat die de rotatie van de aarde afremt: een paar honderd miljoen jaar geleden duurde een dag nog 22 uur.

Leestip: Hoe begon het leven op aarde? Drie wetenschappelijke theorieën

Zelfs grote aardbevingen, zoals die bij Sumatra in 2004 en Japan in 2011, hebben minieme effecten van microseconden op de daglengte door de herverdeling van massa. En ook processen onder onze voeten hebben invloed, zoals de stroming van vloeibaar ijzer in de buitenkern van de aarde en de beweging van de aardplaten op de mantel.

Smeltende ijskappen

Klimaatverandering heeft ook een aantoonbaar effect op de lengte van onze dagen. Als ijskappen smelten, verplaatst het water zich van de polen richting de evenaar. Hierdoor komt de massa verder van de rotatie-as te liggen. Dit is te vergelijken met het effect wanneer een kunstschaatser zijn of haar armen spreidt om langzamer te draaien tijdens een pirouette.

Menselijke invloed

Milanković-cycli hebben in de geschiedenis meermaals voor ijstijden of warmere periodes op aarde gezorgd. Deze periodieke klimaatveranderingen worden veroorzaakt door de aantrekkingskracht van andere lichamen in ons zonnestelsel, die de baan en positie van de aarde ieder jaar een klein beetje veranderen. Maar dit zijn erg trage processen.

Leestip: Miljoenen jaren geleden was de aarde één grote ijsbal. Wat was de oorzaak?

De laatste decennia versnelt de opwarming van het klimaat door menselijk toedoen. Hierdoor verschuift steeds meer massa van de polen richting de evenaar, wat de rotatie verder vertraagt. Het effect is weliswaar meetbaar, maar nog altijd vele malen kleiner dan dat van de de maan, die de rotatiesnelheid al miljarden jaren bepaalt.

Schrikkelseconde

Door variaties in daglengte moet de wereldtijd soms worden aangepast aan de atoomtijd. De rotatiesnelheid komt namelijk nooit helemaal overeen met 24 uur. Daarom werd in 1972 de schrikkelseconde ingevoerd: op 30 juni of 31 december om 23.59 uur wordt de klok één seconde stilgezet als de rotatie van de aarde niet synchroon loopt met de atoomtijd en de afwijking meer dan één seconde dreigt te worden.

De laatste keer gebeurde dat op 31 december 2016. Sindsdien is dat niet meer nodig geweest, omdat de laatste jaren juist een versnelling werd geregistreerd. In de toekomst wordt er misschien zelfs een negatieve schrikkelseconde ingevoerd, wat nog nooit eerder gebeurde.

Waarom de aarde de afgelopen jaren iets sneller roteert, blijft een raadsel voor wetenschappers. Wat wel zeker is, is dat we af en toe ‘de klok erop gelijk moeten zetten’.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!