Een van de bekendste vulkanen van Guatemala doet zijn naam eer aan. De Volcan de Fuego, Spaans voor ‘Vuurvulkaan’, barstte plotseling uit. Op videobeelden waren aswolken te zien die zich snel verplaatsten. Dat is een groot verschil met de opnamen die afgelopen maand werden gemaakt van langzaam stromende lava uit de Kīlauea in Hawaï.

De verschillen tussen de uitbarstingen vormen een gedeeltelijke verklaring voor het feit dat de uitbarsting van de Fuego zoveel mensen het leven kostte, terwijl de schade in Hawaï de afgelopen maand beperkt bleef tot gebouwen.

Dat valt ook wetenschappelijk te verklaren.

De Kīlauea is een schildvulkaan. Dit soort vulkanen wordt gekenmerkt door dikke massa's van traag stromende lava die uit spleten sijpelt. De Fuego is een stratovulkaan, en die spuwen vaak snelstromende golven as, lava en modder uit.

Die verschillende manieren van uitbarsten worden veroorzaakt door de geologische kenmerken van de vulkanen, legt vulkaandeskundige Janine Krippner van de Amerikaanse Concord University uit.

“Ze hebben heel verschillend magma,” vertelt ze. “Het magma van de Kīlauea is redelijk vloeibaar en dun, waardoor er makkelijk gassen uit ontsnappen. Het magma van de Fuego is veel dikker.”

In het dikke magma raakt lucht opgesloten. De druk neemt steeds meer toe, totdat er een explosieve uitbarsting ontstaat. Heel soms komt het wel eens voor dat er een nieuwe krater ontstaat, maar de uitbarsting van de Fuego vond plaats in de bestaande hoofdkrater.

Het grootste gevaar van vulkanen wordt veroorzaakt door de kettingreactie die ontstaat na een heftige uitbarsting.

Na een explosie vanuit de krater van de Fuego komt er losliggend gesteente en vulkanisch puin terecht op de hellingen van de vulkaan. Pyroclastische stromen ontstaan wanneer de as en het gesteente, soms in de vorm van rotsblokken, in snelstromende, hete lawines naar beneden komen.

“Dat soort stromen zijn extreem heet en extreem dodelijk,” vertelt Krippner.

Nadat die pyroclastische stromen zijn opgehouden, blijven er losse rotsblokken achter. Omdat Guatemala voor een groot deel in de tropen ligt, heeft het land regelmatig te maken met zware regenval. Als de regen zich vermengt met het puin uit de vulkaan, kunnen daardoor gevaarlijke modderstromen ontstaan die lahars worden genoemd. Bij beperkte neerslag gedragen lahars zich als stromen nat cement. Maar door intense buien kan een waterige stortvloed ontstaan die overstromingen veroorzaakt in de valleien.

Ook de luchtkwaliteit is aangetast in het gebied rond de vulkaan. Dit is een bekend effect van uitbarstingen. Het inademen van vulkanische as kan tot longproblemen leiden, en deskundigen adviseren om binnen te blijven.

De Fuego is een van de drie stratovulkanen in de regio. Hoewel ze zich alle drie in een geologisch actief gebied bevinden, zijn er geen aanwijzingen dat een uitbarsting van de ene vulkaan een eruptie van een van de andere kan uitlokken, aldus Krippner.

De Fuego staat bekend als een van de actievere vulkanen in de regio, maar het is voor het eerst sinds 1902 dat een uitbarsting op deze schaal plaatsvindt. Toen vielen er duizenden doden. Bij een grote uitbarsting in 1974 liep landbouwgrond in de omgeving schade op, maar vielen er geen dodelijke slachtoffers.