Van een afstandje ziet hij er misschien vredig uit, maar het kan flink tekeergaan op onze ster. Van elektrisch geladen zonnedeeltjes tot geknapte magneetvelden: sterrenkundige Niek de Kort deelt alles wat je moeten weten over zonnestormen – en doet een voorspelling over de eerstvolgende.

Wat is een zonnestorm?

‘Een zonnestorm is een vlaag van heftige zonnewind,’ zegt sterrenkundige Niek de Kort. ‘De zon straalt continu een stroom van elektrisch geladen deeltjes uit: geïoniseerd spul, zoals elektronen en waterstof- en heliumkernen. Al die deeltjes bij elkaar noemen wij zonnewind, en onder de juiste omstandigheden kan die flink opsteken. Zo’n windvlaag van elektrisch geladen zonnedeeltjes, dat is een zonnestorm.’

Hoe ontstaat een zonnestorm?

Maar hoe ontstaat zo’n zonnestorm precies? ‘Dat is een ingewikkeld proces,’ aldus De Kort. Net als alle andere sterren – en de aarde zelf – wordt de zon omgeven door een magnetisch veld. ‘En de elektrisch geladen zonnedeeltjes die daardoorheen moeten reizen, hebben daar last van,’ zegt De Kort. ‘Ze raken erdoor uit koers en buigen af.’ De deeltjes raken verstrikt in het magnetisch veld, en kunnen er pas uit als er een opening ontstaat.

Wanneer dat precies gebeurt, heeft te maken met de manier waarop de zon draait, legt De Kort uit. ‘De zon draait in 27 dagen om zijn as. Maar het vervelende is: hij draait aan de evenaar wat sneller dan aan de polen. Dat betekent dat er een soort opwindmechanisme ontstaat. Door die opgespaarde energie kan het magneetveld rond de zon plotseling openbarsten. Dat kun je vergelijken met een elastiek: als je maar hard genoeg trekt, dan knapt het. De zonnedeeltjes schieten los en bewegen de ruimte in. Dat gaat met hoge snelheid – binnen een dag of drie kunnen ze de aarde hebben bereikt.’

Wat kan een zonnestorm aanrichten op aarde?

Enorme stroomstoringen, kapotte satellieten en piloten zonder navigatiesysteem: als je de berichtgeving moet geloven, kan een zonnestorm voor ons op aarde catastrofale gevolgen hebben. En dat klopt ook, aldus De Kort. Maar de kans dat dat gebeurt is aanzienlijk kleiner dan veel media doen vermoeden.

Dat komt in de eerste plaats omdat verreweg de meeste zonnestormen de aarde helemaal niet bereiken, legt De Kort uit. ‘De aarde moet maar net in het verlengde liggen van waar de storm precies is losgebarsten. Een enorme toevalstreffer dus.’

Daarnaast zullen de deeltjes die wél koers voor planeet aarde hebben gezet een satelliet of elektriciteitsdraad moeten raken. ‘Als dat gebeurt, kan het inderdaad flink misgaan,’ zegt De Kort. ‘Maar inmiddels zijn we daar als samenleving goed op voorbereid. Zo stoppen satellietbouwers de gevoelige elektronica in een speciaal, beschermend kastje en leren piloten hoe ze moeten navigeren zónder gps systeem. Bovendien is zo’n uitval altijd tijdelijk. Na een paar uur is het weer opgelost.’

Wat een zonnestorm dan wél veroorzaakt? ‘Een verschijnsel dat we het poollicht noemen,’ aldus De Kort. ‘Terwijl de zonnedeeltjes langs de magnetische veldlijnen van de aarde naar de magnetische polen bewegen, botsen ze met luchtmoleculen hoog in de atmosfeer. Daar raken ze hun energie kwijt en dat zien wij als het noorderlicht, dat bij uitzondering ook weleens vanuit Nederland te zien is. Een prachtig verschijnsel – en volstrekt ongevaarlijk.’

Wanneer is de volgende zonnestorm?

Wanneer de zon ons weer op een lichtshow trakteert, is niet op de lange termijn te voorspellen, zegt De Kort. Als een astronoom een zonnevlek waarneemt – zo’n opengebarsten stukje magnetisch veld – doet een zonnestorm zich gemiddeld binnen drie uur aan.

‘Op de lange termijn kun je alleen statistische voorspelling doen aan de hand van de elfjarige cyclus van de totale zonneactiviteit,’ zegt De Kort. ‘We weten dat het aantal zonnestormen toeneemt als de zon onrustig is, zo aan het einde van die cyclus. Je zou dus kunnen stellen dat de kans op een zonnestorm in 2024 groter is dan in 2023. Maar een exacte voorspelling is dat niet.’

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.