‘Blijf blazen tot het lampje groen wordt,’ zegt bio-informaticus Nemi Dorst. Ik zet mijn mond aan de tuit en laat mijn adem de plastic zak instromen. Vanuit mijn ooghoek zie ik hoe een voorbijganger met een hond nieuwsgierig blijft staan om te kijken.
Het zal een merkwaardig gezicht zijn. In de kalme woonwijk ten noorden van het centrum van Leiden staan zo’n twintig mensen in de rij om hun longinhoud uit te blazen in een doorzichtige zak. Onderzoekers en studenten met rode hesjes van Naturalis Biodiversity Center reiken lege zakken aan, geven uitleg en zamelen de volle zakken weer in. Elk exemplaar wordt nauwkeurig genummerd en in een grote tas gelegd.
Het volblazen van de zakken – twee per proefpersoon – is het laatste onderdeel van het experiment. Eerst heb ik samen met de andere proefpersonen een korte wandeling gemaakt. ‘Twee keer op en neer door de straat,’ luidde de instructie van Dorst. ‘Loop in een rustig tempo.’
Steeds vaker ernstige klachten
Al wandelend leer ik de andere deelnemers kennen. Een aantal van hen heeft hooikoorts, anderen – onder wie ikzelf – niet. Vandaag is er weinig verschil te merken tussen die twee groepen. Het is een koele winterdag buiten het hooikoortsseizoen en de hoeveelheid allergene pollen in de lucht is verwaarloosbaar.
Bij wandelingen eerder dit jaar was het anders. Deelnemers met hooikoorts werden geconfronteerd met de hun zo bekende klachten. Een loopneus. Brandende ogen. Keelpijn. Niesbuien. Benauwdheid. ‘Mensen kwamen echt met rode ogen terug,’ herinnert Dorst zich. ‘Nadat ze hadden uitgeademd, grepen ze direct naar hun medicatie.’
Een van de wandelaars in mijn groepje vertelt hoe zijn hooikoorts hem er in bepaalde seizoenen van weerhoudt zijn ouders op te zoeken. ‘Zij wonen meer landinwaarts. Als ik daar in de lente een weekend op bezoek ga, ga ik kapot.’
Leestip: Helpt honing je van de hooikoorts af?
Ongeveer een op de vijf Belgen en Nederlanders heeft last van hooikoorts, oftewel een allergie voor pollen (stuifmeelkorrels) van planten. Een deel van hen heeft vooral last van bepaalde boomsoorten, bij anderen zijn grassen of kruiden de grootste boosdoener.
Hooikoorts is een groeiend probleem, aldus Dorst. ‘Het aantal mensen dat last heeft van hooikoorts neemt toe én de klachten worden steeds heviger.’ Dat is te wijten aan een combinatie van factoren.
Waarom neemt hooikoorts toe? Drie oorzaken
Ten eerste is er de introductie van exotische planten. ‘Mensen vinden het bijvoorbeeld leuk om bamboe of olijfboompjes in hun tuin te zetten,’ zegt botanicus en professor Barbara Gravendeel, die als promotor van Dorst bij het onderzoek betrokken is. ‘Ze zijn zich er vaak niet van bewust dat de introductie van die planten hooikoortsklachten in de hand werkt.’
Er komt zo een grotere variëteit aan allergene plantensoorten, met allemaal verschillende bloeiperioden. Als al die verschillende planten in één wijk bij elkaar staan, kan dat ervoor zorgen dat er het hele jaar rond allergene pollen in de lucht hangen.
Verder wordt er bij de stadsplanning lang niet altijd rekening gehouden met hooikoortspatiënten. In de straat die Dorst heeft gekozen voor de wandeling staan bijvoorbeeld zes grote berken, de meest allergene boomsoort in de Lage Landen.
Leestip: Zo zien planten en bomen er vanbinnen uit
‘Deze bomen zouden eigenlijk niet moeten worden geplaatst in de buurt van scholen, supermarkten of apotheken, of op andere plekken waar veel mensen komen,’ zegt Dorst.
Tot slot doet klimaatverandering een duit in het zakje. De opwarming van de aarde heeft tastbare gevolgen voor mensen die last hebben van hooikoorts. Het komt bijvoorbeeld steeds vaker voor dat bomen vanwege de aanhoudende warmte in één jaar twee bloeiperioden doormaken, legt Dorst uit. ‘Sommige bomen staan in de laatste week van november nog in bloei. Dat is bizar.’
Stofzuigertje detecteert allergene pollen
Om een gedetailleerd beeld te krijgen van de pollen die op verschillende momenten van het jaar in de lucht hangen, lopen studenten van Naturalis geregeld door Leiden met een pollensniffer, een soort stofzuigertje waarmee ze pollen uit de lucht opvangen, om deze later onder de microscoop te bekijken.
Veel mensen met hooikoorts weten zelf niet voor welke planten ze allergisch zijn, vertelt Dorst. ‘Daardoor hebben we ook nog niet echt zicht op welke plekken in de stad de heftigste klachten veroorzaken.’
Met dit onderzoek hoopt hij daarin verandering te brengen. Dorst koppelt de klachten die zijn wandelaars ervaren aan de op dat moment aanwezige pollen in de lucht – én aan de chemische samenstelling van hun adem.
Analyse ademprofiel
Er is gewandeld. Er is uitgeblazen. Terwijl wij proefpersonen genieten van een welverdiende beker warme chocolademelk en een koekje, liggen tientallen zakken vol adem klaar om naar het Life Science Trace Detection Laboratory van de Radboud Universiteit in Nijmegen te worden gebracht. Daar zal analytisch chemicus Joris Meurs de uitgeademde lucht van elke proefpersoon onder handen nemen.
‘In het laboratorium koppel ik de zakken aan een instrument dat de inhoud opzuigt en analyseert,’ vertelt hij. ‘Zo ontstaat er een chemisch profiel van de adem van iedere proefpersoon.’
Dat ademprofiel bevat metingen van een breed spectrum aan stoffen die in onze adem rondzweven, waaronder aldehyden, vluchtige vetzuren, alcoholen en ketonen. ‘Zo krijgen we een beeld van allerlei processen die op dat moment in het lichaam plaatsvinden,’ aldus Meurs.
Op zoek naar hooikoorts-markers
In die berg informatie gaat het team op zoek naar zogenaamde markers: stoffen die verschillende waarden hebben bij mensen mét en mensen zonder hooikoortsklachten. Lukt het ze om dergelijke stoffen te identificeren, dan zou dit een grote impact kunnen hebben op het onderzoek én de zoektocht naar oplossingen.
‘Op dit moment kunnen we hooikoortsklachten alleen meten met vragenlijsten, maar dat is heel subjectief,’ zegt Dorst. ‘Als we een blaastest kunnen ontwikkelen die aangeeft hoe ernstig de allergische reactie op een gegeven moment is, wordt het mogelijk om verschillen tussen straten en inrichtingen aan te tonen. Hoeveel last hebben mensen in een straat met berken? Is dat anders in een straat zonder allergene bomen?’
Leestip: 14 jaar na de kernramp staat Fukushima volop in bloei
Een eerste analyse leek inderdaad verschillen bloot te leggen tussen het ademprofiel van mensen met hooikoorts en dat van mensen zonder hooikoorts. Een veelbelovende vondst, maar Dorst benadrukt dat het onderzoek nog in de beginfase verkeert.
‘De controlewandeling van vandaag, op een moment dat er geen pollen zijn gevonden in de lucht, moet nog in het onderzoek worden meegenomen. Pas dan kunnen we iets zeggen over de resultaten.’
Schrijver en journalist Myrthe Prins offert zich elke week op voor de wetenschap. Meer afleveringen lezen? Alle verhalen in de rubriek Proefkonijn lees je hier.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
