De eerste geluiden hebben wat weg van een autoalarm. Daarna lijkt het of er een tijdlang herhaaldelijk op een misthoorn wordt geblazen. Wat volgt, is lastiger te omschrijven – ik kom niet verder dan ‘buitenaards faxapparaat’.

Mijn ellebogen drukken tegen de zijkanten van de MRI-scanner. Het is een wat krappe ruimte, maar onderzoeksassistent Mila Brandsen heeft er alles aan gedaan om het me zo comfortabel mogelijk te maken. Kussens ondersteunen mijn hoofd, benen en armen. Oordopjes zorgen ervoor dat het lawaai van de machine minder hard lijkt en stellen Brandsen in staat vanuit een andere ruimte met me te communiceren.

Door de MRI-scan als proefpersoon bij hersenonderzoek

‘Hoi Myrthe, hoor je me?’ Ik antwoord instemmend. ‘De scan zit erop, dus we kunnen beginnen met het eerste blok. Ben je er klaar voor?’ Op het moment dat ik in de MRI-scanner werd geschoven, was ik al zo’n anderhalf uur in de weer als proefpersoon. Het eerste deel van het onderzoek vond plaats in een raamloos kamertje met een bureau en daarop een computer.

Mijn taak was simpel. Telkens kreeg ik een kort fragment van een speelfilm te zien, waarna ik moest voorspellen hoe het verhaal zich zou ontwikkelen. Nu, in de scanner, ga ik erachter komen hoe goed ik dat heb gedaan.

Ik doe mijn best om niet te bewegen, terwijl de fragmenten die ik even eerder heb bekeken opnieuw worden afgespeeld. Dit keer krijg ik ook het vervolg te zien: een stuk film van zo’n twee minuten waaruit blijkt hoe het verhaal is afgelopen. Ik ben nieuwsgierig. Zijn die twee mensen inderdaad verliefd geworden? Is de man die aan het liegen was in de problemen gekomen?

Leestip: Hoe oud zijn je hersenen écht? Wetenschappers kunnen het nu meten

De ene keer klopt mijn voorspelling grotendeels, dan weer blijk ik er compleet naast te zitten. Telkens nadat ik een ontknoping heb gezien, gebruik ik de controllers onder mijn handen om aan te geven hoe voorspelbaar en hoe boeiend ik het fragment vond. Het voelt alsof ik een vreemd spel speel, zonder goed te weten of ik aan het winnen of aan het verliezen ben.

Zo nu en dan dwalen mijn gedachten af. Welke informatie kunnen de onderzoekers afleiden uit de scans die in realtime van mijn brein worden gemaakt, vraag ik me af. En wat wordt hier nou precies onderzocht?

Is ouder worden meer dan alleen achteruitgang?

‘Ouder worden wordt vaak gezien als een proces van enkel achteruitgang,’ vertelt Brandsen wanneer we een paar uur later napraten. ‘Maar tegelijk heeft iemand die ouder is in al die jaren meer levenservaring en kennis kunnen opdoen.’

Aan die ervaring en kennis wordt in wetenschappelijk onderzoek naar veroudering relatief weinig aandacht besteed, stelt hersenwetenschapper Yannan Zhu. Ze wijst op de vele onderzoeken waarin ouderen slechter scoren dan jongvolwassenen op vaardigheden als geheugen, reactiesnelheid en besluitvorming.

Leestip: Hoe voelt het om oud te zijn? Wij testten het voor je met dit pak

‘Deze zaken worden vaak gemeten aan de hand van abstracte taken in situaties die totaal onbekend zijn voor de proefpersonen,’ legt ze uit. ‘Alle kennis en ervaring die ze in hun leven hebben opgedaan, is in zo’n setting onbruikbaar geworden.’

Nieuw onderzoek naar het verouderende brein

Met haar onderzoek aan het Donders Instituut voor Brein, Cognitie en Gedrag aan de Nijmeegse Radboud Universiteit proberen Zhu en haar collega’s vanuit een andere positie naar het verouderende brein te kijken. Zijn er misschien ook cognitieve taken te bedenken waarin proefpersonen hun levenservaring en bestaande kennis wél kunnen benutten? Is er een ‘eerlijkere’ methode te ontwikkelen om cognitieve achteruitgang in kaart te brengen?

‘We zoeken naar een scenario dat meer lijkt op de omstandigheden in het dagelijks leven,’ legt Zhu uit. ‘We laten mensen naar films kijken en vragen ze om situaties te voorspellen en te herinneren. Zo hoeven ze niet iets compleet nieuws te leren.’

Geheugentests

Als ik uit de MRI-scanner ben bevrijd, volgt het laatste deel van het onderzoek. Brandsen leidt me terug naar het hokje met het bureau waar ik die ochtend ben begonnen. Dit keer gaat het niet om het voorspellen van de films, maar wordt getoetst hoeveel ik mij nog herinner van de fragmenten die ik zojuist heb bekeken.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

De herinneringen spreek ik hardop uit in een microfoon, zoals ik ook aan het begin met mijn voorspellingen heb gedaan. Ook deze manier van antwoorden is bedoeld om de leeftijdsgroepen zo eerlijk mogelijk met elkaar te vergelijken, legt Zhu uit. ‘We denken dat oudere volwassenen het misschien makkelijker vinden om verbaal verslag te doen dan hun antwoorden uit te typen.’

Dit vertellen de scans van je brein

Het team kan met dit experiment meerdere zaken tegelijk onderzoeken. Er zijn geluidsopnamen gemaakt van mijn voorspellingen, associaties en herinneringen na het zien van de filmfragmenten. Met cijfers moest ik aangeven hoe zeker ik mij voelde over mijn antwoorden. Misschien nog belangrijker dan al die gegevens is het feit dat de onderzoekers direct in mijn brein hebben gekeken.

Een aantal dagen na het onderzoek ontvang ik per e-mail de scans van mijn brein. Het is een merkwaardig idee dat de onderzoekers uit deze korrelige plaatjes, opgemaakt uit grijstinten, meer kunnen concluderen dan het simpele feit dat ik een brein heb.

Leestip: 7 wetenschappelijk bewezen voordelen van ouder worden

Toch ligt er voor Zhu en haar collega’s een schat aan informatie in de scans verborgen. Het team maakt gebruik van fMRI, of functionele MRI, om een driedimensionale weergave te maken van de hersenactiviteit van proefpersonen.

Dat werkt zo: wanneer de activiteit in een bepaald deel van de hersenen toeneemt, stroomt er meer zuurstofrijk bloed naar deze plek in het brein. Bij het transport van zuurstof door het bloed speelt het eiwit hemoglobine een belangrijke rol. De detectoren kunnen het verschil tussen zuurstofrijk en zuurstofarm hemoglobine aantonen en zo kan de doorbloeding van het brein in kaart worden gebracht.

Oudere proefpersonen vinden is een uitdaging

Met die informatie hopen Zhu en haar collega’s beter te begrijpen hoe mensen hun voorkennis benutten bij de verwerking van nieuwe informatie, legt ze uit. ‘We weten dat oudere mensen hun levenservaring kunnen inzetten om veel effecten van cognitieve achteruitgang te compenseren. Wij onderzoeken welke hersenmechanismen dit mogelijk maken,’ aldus Zhu.

Leestip: Hersenonderzoeker legt uit waarom ChatGPT zo slecht is voor je brein

Voor het onderzoek wil Zhu ongeveer honderd breinen van mensen tussen de achttien en tachtig jaar oud onder de loep nemen. Op een universiteit is het niet zo moeilijk om aan jonge hersenen te komen, maar vanaf een leeftijd van dertig jaar begint het lastiger te worden, zegt ze.

‘We zijn met name nog hard op zoek naar deelnemers in de oudere leeftijdsgroepen.Het is best een uitdaging om deze proefpersonen te bereiken.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!