Mijn virtuele coach vraagt me om met een cijfer van nul tot tien aan te geven hoeveel moeite ik heb gestoken in de opdracht van de afgelopen week: een lijst maken met redenen waarom ik wil stoppen met roken. Hoewel Kai een chatbot is, schaam ik me op het moment ik de nul aanklik. Het was een drukke week en de opdracht was me ontschoten, had ik er graag nog bij willen vermelden.

‘Oh, dat is jammer. Misschien had je veel aan je hoofd,’ antwoordt de chatbot begripvol. De afgelopen weken ben ik in een vreemd rollenspel verwikkeld geraakt met Kai. De chatbot stelt vragen en geeft opdrachten om mij te helpen stoppen met roken, maar in tegenstelling tot de andere proefpersonen die deelnemen aan dit onderzoek ben ik geen roker.

Dat mijn deelname aan het onderzoek voor spek en bonen is, maakt het lastig om eerlijk antwoord te geven op de vragen van Kai. Vragen als: ‘In hoeverre vertrouw je erop dat je op dit moment kunt stoppen met roken?’

Kunstmatige intelligentie in de zorg

Maar waarom zou ik uitgerekend door een chatbot van mijn rookverslaving moeten worden verlost? Computerwetenschapper Nele Albers van de TU Delft heeft het antwoord. ‘Maar liefst één op de zeven werkenden in Nederland werkt in de sector zorg en welzijn’, vertelt zij. Desondanks staat ons zorgstelsel onder grote druk. Als het zo doorgaat, dan zou in 2060 één op de drie mensen in deze sector moeten werken om zorg te kunnen dragen voor onze vergrijzende bevolking.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Met al die zorg zijn enorme kosten gemoeid. In 2022 werd ruim tien procent van het bruto binnenlands product in Nederland uitgegeven aan gezondheidszorg. Dat is al meer dan de meeste andere Europese landen, maar het aandeel zal tegen 2060 verdubbeld moeten worden als de huidige ontwikkelingen doorzetten, zegt Albers. ‘De situatie is onhoudbaar.’

Algoritmen kunnen een deel van de zorglast op zich nemen

Vanuit die gedachte werkt de onderzoeker aan algoritmen die een deel van de zorglast op zich kunnen nemen. Ze ontwikkelde Kai, een AI-chatbot die ondersteuning biedt aan mensen die willen stoppen met roken. ‘Als je kijkt naar de ziektelast in Nederland, dan lijkt ruwweg vijftien procent daarvan veroorzaakt door ongezond gedrag, zoals roken’, legt Albers uit. ‘Dit is op veel manieren te voorkomen.’

Leestip: De Maya’s rookten niet alleen tabak – ze dronken het ook

Eerder onderzoek heeft aangetoond dat veranderingen in beleid en een aanpak op maatschappelijk niveau het effectiefst zijn om het gedrag van mensen te veranderen. Maar het draagvlak voor zulke maatregelen is laag, stelt de onderzoeker. ‘Zolang er geen nieuw beleid wordt ingevoerd, kunnen wij in elk geval iets proberen te bereiken op individueel niveau.’

De ethische vraagstukken van een AI-chatbot

Haar achtergrond als computerwetenschapper kwam goed van pas bij het ontwikkelen van het algoritme achter Kai. Dat algoritme is niet zozeer gericht op het bieden van de meest gepersonaliseerde antwoorden of opdrachten, maar op het bepalen wanneer de menselijke coaches moeten worden ingeschakeld.

‘Niet iedereen voelt zich verantwoordelijk tegenover een chatbot, dus het helpt meestal om een menselijk element aan de behandeling toe te voegen’, zegt Albers. Ook ik krijg na een van mijn sessies met Kai een e-mail van de menselijke coaches. Ze stellen voor dat ik nog eens nadenk over de redenen waarom ik wil stoppen met roken en wensen me veel succes. Ik voel me vooral schuldig dat ik als niet-roker hun tijd heb verspild.

Leestip: Dit doet stoppen met roken met je lichaam

Bepalen wie wanneer een bericht ontvangt van de menselijke coaches is een ingewikkelde zaak. Als er een beperkte hoeveelheid menselijke steun voorhanden is, hoe wordt deze dan het eerlijkst verdeeld over de deelnemers aan het programma?

‘Tijdens het onderzoek besefte ik dat daar een enorm ethisch vraagstuk ligt’, zegt Albers. ‘Je zou de hulp eerlijk over de mensen kunnen verdelen, maar je kunt ook de personen met de slechtste gezondheid voorrang geven. Je zou meer steun kunnen bieden aan de deelnemers die het sterkst gemotiveerd zijn om te stoppen met roken, of juist aan de mensen bij wie de kans het grootst is dat het ze zonder menselijke hulp niet gaat lukken. Ga zo maar door.’

Hoe effectief is een AI-chatbot als zorgverlener?

Hoewel het onderzoek van Albers gericht is op stoppen met roken, zou het zonder al te veel aanpassingen kunnen worden toegepast op andere omstandigheden. In de vragen van de chatbot probeer ik soms het woord ‘roken’ te vervangen door ‘drinken’ – een zonde die ik daadwerkelijk zo nu en dan bega.

Wanneer Kai me de opdracht geeft een foto te zoeken die symbool staat voor mijn gevreesde toekomstige zelf als ik mijn slechte gewoonte doorzet, denk ik aan beelden die in 2016 een tijdlang het internet beheersten: een stomdronken David Hasselhoff die op de vloer van zijn keuken een hamburger ligt te eten. Gaat het bekijken van die beelden mij ervan weerhouden vanavond een glas wijn te drinken?

Leestip: Hoe herken je een AI-foto? Een expert geeft tips

Als ik later met Albers spreek, deel ik mijn scepsis over de effectiviteit van dergelijke opdrachten. Ze is niet verbaasd. Bij het veranderen van ongezonde gewoonten is er niet één methode die voor iedereen werkt. ‘We merken dat sommige mensen veel motivatie halen uit een activiteit die anderen juist vreselijk vinden. Het is allemaal heel persoonlijk.’

De snel veranderende wereld van AI biedt kansen

Met de inhoud van de opdrachten van Kai, die zijn ontwikkeld door psychologen, houdt Albers zich overigens niet echt bezig. Haar expertise ligt bij het algoritme zelf, hoewel psychologische concepten hier zo nu en dan onherroepelijk mee verweven raken. In de snel veranderende wereld van AI heeft ze daar haar handen vol mee.

‘Toen ik begon aan mijn promotieonderzoek bestonden er nog vrijwel geen grote taalmodellen als ChatGPT’, zegt Albers. Sindsdien hebben er enorme ontwikkelingen plaatsgevonden binnen deze technologie en binnen het gebruik van AI in het algemeen. Met elke sprong voorwaarts komen er nieuwe technieken beschikbaar die Albers en haar collega’s in hun onderzoek kunnen implementeren.

Leestip: Grote taalmodellen, grote voetafdruk? Wat AI doet met het klimaat?

‘Er zijn allerlei spannende mogelijkheden voor toekomstig werk, allerlei manieren waarop we onze algoritmen nog beter kunnen maken’, zegt Albers. Zelf is ze onlangs begonnen aan een nieuw project bij de Universiteit van Tilburg, gericht op het ondersteunen van mensen met mentale gezondheidsproblemen. ‘Dat ik als computerwetenschapper iets kan doen waarmee ik een positieve invloed kan hebben op iemands leven, vind ik heel tof.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!