Met mijn broek op mijn enkels sta ik in een wc-hokje van de Universiteit Antwerpen. Twee reageerbuisjes, één met een rode dop en het ander met een blauwe, staan naast elkaar op de wc-rolhouder. Twee lange wattenstaafjes, nog verpakt in plastic, liggen ernaast.

Voor de zekerheid lees ik de instructies nog een keer door: Neem een comfortabele houding aan door bijvoorbeeld met één voet op het deksel van het toilet te steunen. Breng het zachte, witte deel van de swab voorzichtig in je vagina in (zo’n drie tot vijf centimeter diep). Draai de swab drie tot vijf keer rond zodat je voldoende ‘microbiologisch materiaal’ kunt verzamelen. Stop de afgenomen swab meteen in het buisje.

Onderzoek naar het vaginaal microbioom

Het is geen hogere wiskunde. Tweemaal doorloop ik de stappen zorgvuldig. Enkele minuten later verlaat ik de toiletruimte met mijn broek weer opgetrokken en twee reageerbuisjes gevuld met vers ‘microbiologisch materiaal’.

Terug in het laboratorium overhandig ik de buisjes aan microbioloog dr. Sarah Ahannach. Het voelt alsof ik een intiem geheim met haar deel, en in zekere zin is dat ook zo – in de reageerbuisjes zit alles wat zij en haar collega’s nodig hebben om een gedetailleerd profiel te maken van de verschillende bacteriën die samen mijn vaginaal microbioom uitmaken.

In een vagina leven 100 verschillende soorten bacteriën

‘In een vagina kunnen tot wel honderd verschillende soorten bacteriën leven,’ legt Ahannach uit. Die verzameling bacteriën is onmisbaar voor een gezonde vagina. Ze spelen onder meer een rol bij het voorkomen van vaginale infecties, het effectief bevruchten van eicellen en een gezond verloop van de zwangerschap.

Maar niet elke bacterie is even gunstig; sommige soorten kunnen bijvoorbeeld leiden tot infecties en irritatie. Des te meer reden om de microscopische bewoners van onze vagina’s eens goed onder de loep te nemen, benadrukt Ahannach.

Leestip: Bacteriële vaginose - waarom mannen deel van de oplossing zijn bij dit hardnekkige ‘vrouwenkwaaltje’

‘Het vaginaal microbioom heeft een grote invloed op de gezondheid van vrouwen, en zelfs op die van hun partners en kinderen. De bacteriën in de vagina zijn de eerste die op de huid van een baby komen bij een vaginale geboorte. Daarom is het belangrijk dat we weten wat voor bacteriën dit precies zijn, wat ze doen, en of ze gezond zijn of niet.’

Onderzoeksproject Isala brengt het vaginaal microbioom in kaart

In 2019 riep Ahannach samen met prof. Sarah Lebeer van de Universiteit Antwerpen het onderzoeksproject Isala in het leven, vernoemd naar de eerste vrouwelijke arts van België, Isala Van Diest. Het voornaamste doel: het in kaart brengen van het vaginaal microbioom.

‘Dit type onderzoek werd in het verleden vaak uitgevoerd in samenwerking met universiteitsziekenhuizen,’ vertelt Ahannach. ‘Op die manier vind je snel deelnemers voor onderzoek – maar het probleem is dat je dan vooral mensen bereikt die vaginale klachten hebben of onlangs hebben gehad.’ Daarom kozen de initiatiefnemers van Isala voor een burgerwetenschappelijke benadering, waarbij mensen een oproep tot deelname kregen.

Duizenden aanmeldingen voor het onderzoek

In eerste instantie hoopte het team tweehonderd vrouwen te vinden die bereid waren thuis een monster af te nemen en op te sturen naar het laboratorium van de universiteit. De respons was overweldigend: binnen tien dagen hadden de onderzoekers meer dan zesduizend aanmeldingen binnen.

‘We kregen veel berichten van vrouwen die zeiden: eindelijk een onderzoek over ons,’ zegt Ahannach. ‘Men wachtte duidelijk al heel lang op meer aandacht voor dit onderwerp.’ Uiteindelijk stuurden 3300 mensen, verspreid over heel Vlaanderen, een monster op voor analyse. De gigantische dataset die dit opleverde, opende nieuwe deuren voor de onderzoekers: voor het eerst in de geschiedenis kon het vaginaal microbioom van Vlaanderen op grote schaal worden onderzocht.

Leestip: Meisjes komen steeds vroeger in de puberteit: wat is de oorzaak?

Naast het simpelweg in kaart brengen hiervan, waren de onderzoekers geïnteresseerd in de effecten van levensstijl en omgevingsfactoren op de vaginale gezondheid. Omdat alle deelnemers een vragenlijst hadden ingevuld, was het team in staat verbanden te zoeken tussen deze informatie en de microbiologische gegevens.

Het taboe op vaginale gezondheid doorbreken

‘Bovendien willen we met dit project een taboe doorbreken en meer bewustzijn creëren op het gebied van vaginale gezondheid,’ aldus Ahannach.

Hoe ziet een gezonde vagina eruit? Zelfs na analyse van duizenden vagina’s blijft het lastig om een eenduidig antwoord te geven op die vraag. Maar de aanwezigheid van lactobacillen lijkt een positief signaal.

Een schild tegen infecties

‘Lactobacillen zijn bacteriën die melkzuur produceren,’ zegt Ahannach. Ze zorgen er onder meer voor dat de vagina een hogere zuurgraad, heeft. Zo creëren ze een soort schild tegen infecties. Bovendien sturen lactobacillen biochemische signalen naar de vaginale cellen, waardoor die robuuster worden. Hierdoor ontstaat een gezonde barrière van cellen in de vagina. Over het algemeen was er een goede vertegenwoordiging van lactobacillen in de Vlaamse vagina’s, stelt Ahannach. ‘Ze bleken gezonder te zijn dan we hadden verwacht op basis van vorige onderzoeken.’

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Bij 43 procent van de vrouwen bleek Lactobacillus crispatus dominant, bij 28 procent was dat Lactobacillus iners. Hier en daar bleken evenwel minder genode gasten de overhand te hebben. Zo was bij een aantal vrouwen de bacteriesoort Prevotella dominant. Of Gardnerella vaginalis. ‘Dat zijn de bacteriën die je liever niet ziet,’ zegt Ahannach, die wel benadrukt dat de aanwezigheid van deze bacteriesoorten niet direct betekent dat iemand ongezond is. ‘Het blijft daarvoor belangrijk om te kijken naar symptomen. Hoe voelt iemand zich?’

Nieuwe dochter- en zusterprojecten

Vijf jaar na aanvang loopt het Isala-project nog altijd door. Hoewel het onderzoek al veel fascinerende ontdekkingen en infographics (te zien op isala.be) opleverde, zijn er ook nog veel vragen. Naast het overkoepelende onderzoek zijn er verschillende dochterprojecten opgezet. Wat doet bijvoorbeeld vasten tijdens de ramadan met het vaginaal microbioom?

Leestip: Wat 5 recente onderzoeken ons leren over de gezondheid van vrouwen

En dan zijn er de zusterprojecten van Isala in landen over de hele wereld. Zoals Isala is vernoemd naar een Belgisch rolmodel, zijn ook in andere landen de namen van belangrijke lokale vrouwen voor de projecten gebruikt. ‘Zo is er het Laura-project in Peru en het Leke-project in Kameroen,’ zegt Ahannach.

Zelf zal ik nog even geduld moeten hebben voordat ik te horen krijg welke bacteriën in mijn vagina de dienst uitmaken. Voorlopig staan mijn reageerbuisjes in een koelkast tussen honderden andere monsters die nog wachten op analyse.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!