Beugels, elastiekjes en zelfs kaakoperaties: miljoenen mensen ondergaan deze behandelingen in de jacht op een rechtere glimlach. Maar waren scheve tanden altijd zo gebruikelijk? Wetenschappelijk onderzoek wekt de indruk van niet.

Hoewel onze jagende en verzamelende voorouders ook scheve tanden hadden, lijken die tegenwoordig vaker voor te komen. Wat is er dan veranderd? Experts zeggen dat er geen eenduidig antwoord is, maar ze wijzen naar een mogelijke oorzaak: ons voedsel.

Van rauw vlees naar granen

De schedels van onze voorouders zagen er heel anders uit dan die van ons. De vroege jager-verzamelaars hadden grote, sterke kaken die geschikt waren voor uitdagende klusjes, zoals het fijnkauwen van stug vlees, vezelrijke groenten, zaden en noten.

Leestip: At je te veel suiker als kind? De gevolgen zijn levenslang merkbaar

Maar zo’n 12.000 jaar geleden veranderde er iets. Mensen ruilden de jacht in voor het boerenleven, waardoor hun dieet ook veranderde. Ze begonnen meer granen en gecultiveerde producten te eten. Dit eten was zachter, meer bewerkt, en je hoefde er minder lang op te kauwen.

‘Als je je voedsel direct uit de omgeving haalt, is het waarschijnlijk ruwer dan wanneer het gekookt en bewerkt is,’ vertelt Sue Herring, emeritus hoogleraar orthodontie van de University of Washington (VS). Zachter voedsel ging gepaard met minder druk op de kaak.

Krimpende kaak

Gedurende de generaties begon onze onderkaak te krimpen, een trend die je terug kunt vinden in het fossielenbestand. Die krimp is het resultaat van duizenden jaren evolutie, vertelt Myra Laird, universitair docent aan de University of Penssylvania School of Dental Medicine (VS). ‘Als je geen grote onderkaak nodig hebt, kost het heel veel energie om er alsnog eentje te maken.’

Maar onderzoekers van Stanford University (VS) betwijfelen of de krimpende kaak echt het product is van de evolutie. Volgens hen hebben we niet in de loop der tijd een gen voor een kleinere kaak doorgegeven, maar is er iets anders aan de hand.

In 2020 schreven zij in hun studie: ‘De snelheid waarmee de menselijke kaak is veranderd, zeker in de laatste paar eeuwen, is veel te snel om het product van evolutie te zijn.’ Levensstijlfactoren, zoals lichaamshouding, spelen waarschijnlijk een grotere rol in hoe de kaak zich ontwikkelt. Zo kan al binnen één enkele generatie de kaakgrootte afnemen.

Afname van de kauwspieren

Bot is erg gevoelig voor fysieke stress, zelfs binnen één mensenleven, en bouwt zich op rond de aanhechtingsplaatsen van spieren. In andere woorden: hoe minder je je spieren gebruikt, hoe minder robuust je botten worden. ‘Als je overstapt op een vloeibaar dieet, ga je je spieren minder gebruiken en zal de vorm van je gezicht veranderen,’ vertelt Laird.

En dat is precies wat er volgens onderzoekers is gebeurd met mensen toen ze de agricultuur ontwikkelden. ‘Na de opkomst van de landbouw laten populaties een duidelijke afname van de kauwspieren zien,’ vertelt Laird. ‘Dit suggereert dat de landbouw uiteindelijk voor smallere monden zorgde.’

Tanden groeien over elkaar

Wat gebeurt er als je hetzelfde aantal tanden in een smallere kaak probeert te proppen? Ze groeien over elkaar en gaan scheef staan.

Leestip: De heksenfles was een bizar medicijn vol met haren en tanden

‘De manier waarop je tanden doorkomen is net een rits,’ vertelt Julie Lawrence van de afdeling biologische antropologie van de University of Nevada (VS). ‘Je kaak beweegt zich naar voren en maakt ruimte voor je tanden om door te komen.’

Als er niet genoeg ruimte is, kunnen ze over elkaar heen groeien. De verstandskiezen lopen met name het risico om niet door te komen bij te kleine kaken. Uit onderzoek blijkt dat een mismatch tussen de grootte van de onderkaak en het gebit de oorzaak kan zijn voor de toename van scheve tanden onder mensen in de postindustriële tijd.

Maar ook bij dit verhaal zetten experts een kanttekening. Hoewel de moderne mens inderdaad significant vaker te maken heeft met scheefstand van de tanden, zien we het fenomeen ook in vroege mensenschedels.

Het fossielenbestand is gelimiteerd en waarschijnlijk niet volledig representatief. Lawrence: ‘Betere tanden blijven over het algemeen beter bewaard.’

Overbeet is genetisch

Hoewel er een patroon lijkt te zijn van toenemende scheefstand, kunnen we niet alles afschuiven op ons voedsel. Een extreme onder- of overbeet bijvoorbeeld, is het resultaat van genetische aanleg binnen een populatie, en dat heeft niets te maken met de industrialisatie.

Leestip: Bestonden er tandartsen in de Middeleeuwen? ‘Een kies trekken was een gewelddadige bedoening’

Vele andere factoren kunnen scheve tanden veroorzaken, inclusief omgevingsfactoren of ontwikkelingsstoornissen. En sommige populaties zijn er genetisch gevoeliger voor.

Uiteindelijk kan de hoeveelheid scheve tanden ook deels met ons schoonheidsideaal te maken hebben. ‘Onze moderne samenleving is veel meer gefocust op cosmetische problemen,’ vertelt Herring. ‘Ik denk dat we ons een stuk meer bewust zijn van scheve tanden dan de mensen van vroeger.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!