Wetenschapspioniers brengen geheimen van de walviscultuur aan het licht

Sigourney Weaver was in haar appartement in Manhattan, James Cameron in zijn woning in Nieuw-Zeeland en fotograaf Brian Skerry was onder water, op verschillende locaties over de hele wereld. En toch werden ze alle drie overvallen door hetzelfde gevoel terwijl ze aan Secrets of the Whales werkten: ontzag.

Ze raakten ontroerd door een orka die probeerde om Skerry een pijlstaartrog te voeren (een andere interpretatie voor het gedrag van het dier is er niet) en door empathische beloega's die een verdwaalde narwal adopteerden. De uitzonderlijke beelden werden opgenomen voor de documentaireserie van National Geographic die op 22 april, de Dag van de Aarde, in première ging op Disney+. In vier afleveringen — ‘Orca Dynasty,’ ‘Humpback Song,’ ‘Beluga King’ en ‘Ocean Giants’— krijgen kijkers een intiem inkijkje in het leven van walvissen.

Elke zomer trekken beloegavrouwtjes naar een estuarium van Somerset Island, in het Canadese noordpoolgebied. Het water wordt een beloega-crèche, wanneer de pasgeboren kalfjes in het ondiepe water rondspelen. De samenkomst is uniek in de walviswereld, met honderden dieren die zich op hetzelfde moment verzamelen om elkaar te ontmoeten op een plek waar ze nauwelijks iets te vrezen hebben van jagende ijsberen.

Op muziek van Raphaelle Thibaut, die zachter wordt als de dieren communiceren en in intensiteit toeneemt tijdens de jacht, vertelt de serie fascinerende verhalen over nature, nurture en een hoogwaardige cultuur. Daarbij is Weaver de verteller, geeft Cameron richting aan het verhaal en volgen Skerry en andere wetenschappers de zeedieren van dichtbij. Secrets of the Whales is het resultaat van drie jaar onderzoek, waarbij werd samengewerkt met deskundigen op het gebied van verschillende soorten, waarbij migratiepatronen werden bekeken en waarbij het lot ook een rol speelde.

‘De natuur zit altijd vol verrassingen,’ vertelt Cameron, die National Geographic Explorer at Large is. ‘Je krijgt niet wat je wilt. Maar... je krijgt ook verrassingen die je niet aan zag komen.’ De basis van het project was dat walvissen een cultuur kennen die mogelijk niet zoveel van die van ons verschilt.

‘Voordat Brian hieraan begon, had hij dingen gezien die volgens hem het bewijs waren voor echte beschaving,’ vertelt Cameron. ‘Niet gewoon intelligentie of iets dat door natuurlijke selectie was ontstaan.’ (Lees meer over het meest recente onderzoeksproject van James Cameron.)

Actrice Sigourney Weaver sprak de teksten bij de documentaire in, zoals ze dat al ruim tien keer eerder deed. Maar dit keer zorgde de pandemie voor een huiselijke twist: ze sprak de teksten voor iedere aflevering in haar appartement in New York in, en creëerde geluidsbarrières met stapels kleding, kostuums en dekens toen het niet lukte met haar walk-in closet.

James Cameron is de executive producer van de documentaire. In 2012 maakte de filmmaker en National Geographic ocean explorer een record-soloduik naar het diepste punt op aarde en bestuurde een onderzeeër op zo’n 11 kilometer diepte naar de Marianentrog in de Grote Oceaan.

Uit de foto's en video's die Skerry maakte wordt duidelijk dat soorten hun eigen manier hebben van communiceren en jagen. Skerry, die ook een National Geographic Explorer is, komt ongelooflijk dicht bij deze majestueuze wezens, zoals bijvoorbeeld dat ene orkavrouwtje. Ze had net een pijlstaartrog overmeesterd om als maaltje te dienen voor haar familieleden, maar bood hem uiteindelijk aan hem aan.

‘Ik had geluk dat ze me de films van tevoren opstuurden,’ vertelt Weaver die ook National Geographic-onderzoekster Dian Fossey speelde in de film Gorillas in the Mist uit 1988. ‘Wat Brian Skerry ook deed, welke opnamen hij ook maakte, ik vergat steeds om mijn tekst in te spreken en zat alleen maar met open mond te kijken,’ vertelt ze.

In de stem van Weaver is verwondering en bewondering te horen wanneer we voor het eerst zien hoe een potvismoeder haar kalf laat drinken en wanneer tweeduizend beloega's zich verzamelen in de Cunningham Inlet in Canada voor een rumoerige reünie.

Skerry fotografeert een groep potvissen in het water voor de kust van het Caribische eiland Dominica. Om dichtbij genoeg te kunnen komen, moest hij zijn duikuitrusting uit laten, omdat die de walvissen kan afschrikken. Hij koos ervoor om te vrijduiken, wat minder inbreuk maakt op het gedrag van de dieren. Hij gebruikte daarvoor een eenvoudige snorkelset en hield onder water zijn adem in.

Normaal spreekt Weaver in een studio teksten voor documentaires in. Maar tijdens de pandemie moest het vanuit haar appartement in New York. In de buurt van haar complex waren bouwwerkzaamheden gaande, dus nam Weaver de teksten alleen in het weekend op en fabriceerde ze samen met haar assistent zelfgemaakte geluidsbuffers.

‘We gebruikten al mijn kleding,’ legt ze uit. ‘Zelfs een paar oude kostuums die ik nog bleek te hebben. En we gebruikten kledingrekken en handdoeken en lakens.’

Weaver, die zich al jaren inzet voor de natuur, groeide op in de buurt van het estuarium Long Island Sound en was altijd al dol op het water. Cameron regisseerde haar in de films Aliens en Avatar en stimuleerde haar om te leren duiken. Ze haalt herinneringen op aan een fantastische duik die ze 's nachts maakte. ‘We lagen op de zeebodem en een aantal prachtige manta's zweefden over ons heen.’

De Beatles van de walviswereld

De voorliefde van Cameron voor het leven in zee werd tijdens Secrets of the Whales alleen maar groter. De Oscarwinnende regisseur en producent is goed bekend met het leven in zee en bracht duizenden uren onder water door. Hij ontdekte zelfs tientallen soorten. En toch was ook hij onder de indruk van de opnamen van Skerry, bijvoorbeeld van het gezang van de bultruggen.

‘Het feit dat een klein groepje bultrugmannetjes voor de kust van West-Australië het ‘lied’ componeerden dat wordt gezongen door de hele populatie bultruggen op het zuidelijk halfrond: dat is niet gewoon cultuur, dat is popcultuur,’ aldus Cameron. ‘Dat zijn de Beatles! Iemand maakt een liedje, en vervolgens krijgt iedereen die het hoort dat verdomde deuntje niet meer uit zijn hoofd en kan niemand meer stoppen met dat te zingen.’ (Luister naar het gezang van bultruggen in de première-aflevering van de podcast Overheard op National Geographic.)

Een bultrugmannetje voor de kust van de Cookeilanden ‘zingt’ om een partner te vinden. Met hun lijf verticaal in het water, zingen de dieren zo’n twintig minuten lang voordat ze naar het wateroppervlak gaan om adem te halen en weer teruggaan om hun ‘lied’ voort te zetten. Er wordt al tientallen jaren onderzoek gedaan naar het gezang. Uit nieuw onderzoek wordt duidelijk hoe complex dat is, en hoe een bepaald deuntje de hele zee rondgaat, omdat het door andere walvissen wordt overgenomen. ‘Dat is niet gewoon cultuur, dat is popcultuur,’ stelt Cameron.

Mogelijk raken kijkers net zo geïnspireerd door het kijken naar de serie als Cameron en Skerry raakten door Jacques Cousteau. De legendarische onderwateronderzoeker was vaak op tv te zien toen zij nog jong waren. De avonturen van Cousteau waren een stimulans voor hen en ze leerden allebei duiken via lokale jongerenorganisaties, wat een eerste stap vormde voor hun loopbaan.

Cameron, die het onterecht vindt als hij alle credits voor Secrets of the Whales krijgt, noemt zichzelf de ‘verhalengoeroe’, die de dramatische vormgeving van de documentaire voor zijn rekening nam. Deze verhalen raken ons, omdat het universele verhalen zijn over geboorte en dood, spelen en jagen, onderwijzen en leren.

‘Er is een intimiteit in de cameravoering en in de manier waarop Brian met de dieren omgaat,’ aldus Cameron. ‘En er is volgens mij ook een emotionele intimiteit in de manier waarop Sigourney beschrijft wat je ziet.’

'Dit was een gamechanger'

Skerry vertelt dat hij al tien jaar bezig was met het idee voor dit project, waarvoor hij 24 locaties op de hele wereld bezocht.

‘Ik was op zoek naar een verhaal en ik was op zoek naar een aantal dingen in een aantal wetenschappelijke artikelen,’ aldus Skerry. ‘Een groot deel van mijn werk gaat over natuurbehoud. Dit was een gamechanger.’ Er waren wetenschappelijke waarnemingen van eigenschappen bij walvissen die menselijke trekjes zouden kunnen worden genoemd. Daardoor, stelt hij, ‘kunnen we mensen misschien anders naar de oceanen laten kijken.’

Samen met National Geographic maakte hij de televisieserie, een boek en een tijdschriftartikel dat het omslagverhaal is van het mei-nummer. Na tientallen jaren het leven in zee te hebben gefotografeerd en meer dan 10.000 uur onder water te hebben doorgebracht, weet hij wat werkt en waarom werken met walvissen anders is.

Samen met National Geographic maakte hij de televisieserie, een boek en een tijdschriftartikel dat het omslagverhaal is van het mei-nummer. Na tientallen jaren het leven in zee te hebben gefotografeerd en meer dan 10.000 uur onder water te hebben doorgebracht, weet hij wat werkt en waarom werken met walvissen anders is.

Skerry hielp om een al jaren bestaande vraag te beantwoorden toen hij enkele van de eerste foto’s maakte van een potvisjong dat bij zijn moeder drinkt. Wetenschappers vroegen zich altijd af hoe deze moeders hun jongen met hun lange kaken konden zogen. De tepels van de vrouwtjes bevinden zich in plooien; als een kalfje honger heeft, duwt het zijn kaak in een plooi en drinkt van de melk die vrijkomt.

Soms leek het of de walvissen voor hem poseerden. Zelfs na de drie jaar die hij zo doorbracht, is Skerry nog steeds diep onder de indruk van wat hij meemaakte.

Het moment dat hem het meest is bijgebleven, is ‘het pasgeboren jong dat bij zijn moeder dronk’, vertelt hij met emotie in zijn stem. ‘Ik maakte de eerste foto van een potviskalf dat bij zijn moeder drinkt.’

Net als bij iedere moeder die helemaal opgaat in haar baby, is het een aandoenlijk tafereel. Weaver snapt wel waarom we hierdoor worden geraakt.

‘Om zo dicht bij de moeders en hun jongen in het water te kunnen bewegen en om dat te doen op een manier dat je nooit het gevoel hebt dat je de walvissen verstoort of ze kwaad doet...’ zegt ze. ‘Ik heb het gevoel dat de manier waarop deze beelden zijn gemaakt een groot geschenk voor ons zijn, omdat het zo respectvol en vol bewondering is gedaan.’

Weaver vertelt over de manier waarop haar rol als verteller zich ontwikkelde in de loop van de serie. ‘Ik was niet zozeer bezig wetenschappelijke feitjes te vertellen, maar ik was eigenlijk meer een verhalenverteller. Het was alsof ik zei: ‘Kom maar mee! Ik wil jullie voorstellen aan een familie die ik ken,’’ zegt ze. De nadruk lag erop ‘dat ik de kijker meenam. De beelden zijn zo fantastisch dat je ze zonder poespas wilt presenteren.’

De National Geographic Society, die zich inzet om de wonderen van onze wereld over het voetlicht te brengen en te beschermen, draagt al sinds 2014 financieel bij aan het werk van Explorer en Storytelling Fellow Brian Skerry voor meer aandacht voor de oceanen. Lees verder over de steun die de Society geeft aan oceaanonderzoekers.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com