22 april 2016

Voordat Ride de eerste Amerikaanse vrouw in de ruimte werd bogen wetenschappers zich over haar tampons. Ze werden gewogen en een professional van de NASA rook eraan – wat was beter, met of zonder deodorant? Ingenieurs berekenden precies hoeveel tampons ze nodig zouden hebben voor een week in de ruimte. “Is honderd het juiste aantal?” luidde hun beroemd geworden vraag. Nee, zei Ride. Dat is niet het juiste aantal.

Maar de ingenieurs bedoelden het goed; naar verluidt bonden ze de tampons met de koordjes aan elkaar, zodat ze niet zouden wegzweven. Ik stel me voor hoe de tampons van Sally Ride als worstjes in de spaceshuttle rondzweefden en vraag me af of de mannelijke astronauten ze ooit tegenkwamen en verschrikt de andere kant op zweefden. Kortom, menstruatie was duidelijk een probleem waar de NASA mee worstelde. Voordat vrouwen de ruimte in gingen, waren er de stereotype zorgen: vrouwen zouden tijdens de menstruatie huilerig worden of niet kunnen functioneren, en misschien zou de menstruatiecyclus in de ruimte op een of andere manier worden onderbroken. En zou het menstruele bloed zonder zwaartekracht wel uit de baarmoeder stromen? Misschien zou het zich daar ophopen of zelfs in tegengestelde richting stromen, door de eileiders de buikholte in – een zorgwekkende stoornis die ‘retrograde menstruatie’ wordt genoemd.

Uiteindelijk moest iemand het gewoon uitproberen om te kijken water er zou gebeuren. Wat er gebeurde was… niet veel. Het blijkt dat de baarmoeder ook zonder zwaartekracht erg goed is in het afstoten van de baarmoederwand (per slot van rekening gebeurt dat ook in een lighouding). Maar het gedoe met tampons in de ruimte is wel lastig, en menstruatiekrampen zijn in de ruimte niet minder vervelend dan op aarde. Dus hebben wetenschappers voor vrouwelijke astronauten nu een mogelijkheid geopperd waaraan vrouwen niet zo snel gedacht hadden: misschien hebben we helemaal geen menstruatie nodig.

We hebben de technologie ervoor, namelijk de pil, die gedurende de hele ruimtereis moet worden geslikt. Het is momenteel de beste en veiligste keuze voor astronauten die tijdens missies liever niet willen menstrueren, zegt Varsha Jain, gynaecologe en gastprofessor aan King’s College London. Zij en haar collega Virginia Wotring, die als hoofdfarmacologe van de NASA het beste voorbehoedsmiddel moest voorstellen, publiceerden afgelopen dinsdag hun onderzoek naar menstruatie in de ruimte in het tijdschrift Microgravity. Ook niet-hormonale voorbehoedsmiddelen als het spiraaltje behoren tot de mogelijkheid, maar eerdere ervaringen met de pil in de ruimte zijn goed.

Vrouwelijke astronauten hebben het ononderbroken pilgebruik in de ruimte niet alleen al uitgeprobeerd (met heel wat minder bombarie dan de ruimtetampons van Sally Ride), maar ook op aarde kiezen steeds meer vrouwen voor het tijdelijk stopzetten van de menstruatie. Uit opiniepeilingen blijkt dat ongeveer een derde van de vrouwen meent dat ze de maandelijkse menstruatie nodig hebben, omdat het ‘natuurlijk’ is en hen ervan verzekert dat ze niet zwanger zijn, zegt Jain, maar de bloeding die optreedt in de week waarin de pil niet wordt gebruikt, is onnodig en ook niet erg ‘natuurlijk’. Vrouwen die de pil ononderbroken innemen, bouwen geen verdikt baarmoederwandweefsel op dat moet worden afgestoten. En de onttrekkingsbloeding is geen garantie dat de vrouw niet zwanger is.

“Het is volledig veilig om de cyclus te onderdrukken”, zegt Jain. Uiteraard gaat de pil gepaard met enig risico – waarvan bloedpropjes in benen en longen de voornaamste zijn. Maar volgens Jain blijkt uit studies dat er geen verschil in gezondheidsrisico’s bestaat tussen het ononderbroken en het driewekelijkse gebruik van de pil.

Voor lange ruimtereizen zijn er nog meer voordelen verbonden aan het overslaan van de onttrekkingsbloeding. “De afvalverwerkingssystemen aan boord van het Amerikaanse deel van het ISS waarmee water uit urine wordt gewonnen, is niet ontworpen voor het omgaan met menstrueel bloed”, schrijven Jain en Wotring. Een vrouw die drie jaar in de ruimte verblijft, bijvoorbeeld op een retourtje Mars, zou de pil ongeveer 1100-maal moeten slikken – pillen die enig gewicht aan de missie zouden toevoegen maar die veel hanteerbaarder zouden zijn dan een grote voorraad tampons.

Zoals bij veel aspecten van de vrouwelijke fysiologie is er nog veel dat we niet weten. Kan een spiraaltje verschuiven door de hoge G-krachten waaraan astronauten tijdens de lancering worden blootgesteld? Zou een implantaat onder de huid ook in een ruimtepak werken? Er is geen reden om te denken van niet, maar niemand heeft het uitgeprobeerd. Misschien zouden we meer te weten komen als we wat minder afkerig zouden doen over de menstruatiecyclus.