'Dit is Exilien Cenat. Hij is een bayakou, de Haïtiaanse term voor iemand die beerputten leeghaalt. Ik maakte deze foto toen hij een put leegschepte die door meerdere huishoudens in Port-au-Prince werd gebruikt. Exilien belichaamt een oplossing voor de gevaren van slechte sanitatie.
Ik werd gevraagd foto’s te maken voor een verhaal in National Geographic over open beerputten, een onderwerp waarvan ik niet direct schrok. Ik heb oorlogen gefotografeerd op plekken waar volksgezondheid geen prioriteit was. Wel verwachtte ik dat het lastig zou worden visueel aansprekende beelden van zo’n banaal onderwerp te maken.
Mensen volgen tot aan het toilet blijkt verrassend moeilijk. Velen durven er niet eens over te praten, laat staan dat ze het bespreken op een wijze die hun omgeving positief kan veranderen. Maar zonder goede riolering geen schoon water.
De bayakou van Haïti zijn een perfect voorbeeld van onze schroom over ontlasting. Ze worden met stenen bekogeld, alsof de gooiers zich schamen voor het feit dat iemand hun uitwerpselen opruimt. Veel bayakou werken daarom ’s nachts en houden hun baan geheim, zelfs voor familieleden. Maar ze worden goed betaald en zijn als werknemers zeer gewild. De aftandse riolering van Port-au-Prince is van hen afhankelijk.
Het lastigste deel van mijn project bleek het vinden van een bayakou die toestemming gaf te worden gefotografeerd. Na vijf maanden zoeken kwam ik in contact met Exilien. Hij wilde graag dat ik zijn werk vastlegde, omdat hij zich verzette tegen het idee dat het beschamend zou zijn. Hij is trots op wat hij doet en wil er erkenning voor.
Ik sprak met Exilien en twee van zijn collega’s af op een binnenplaats tussen enkele woningen. Mijn beeldredacteur maakte zich zorgen over de omstandigheden, dus had ik een beschermend masker en sjaals meegenomen tegen de stank, en een regenjas om mijn kleren te beschermen. Maar toen ik dit allemaal moest aantrekken, kon ik het niet. Ik wilde Exilien niet het gevoel geven dat zijn werk walgelijk was. Het is zijn beroep, iets wat maar weinigen kunnen, en hij doet zijn werk goed.
De meeste lichten rondom de binnenplaats waren uit, de bewoners sliepen. De beerput in het buitentoilet was al een jaar niet geleegd. Exilien begon met zijn handen de meest verse laag uit de put te scheppen. De lucht was zwaar van de stank. Zijn twee collega’s smeten de troep handig in zakken en bonden ze perfect dicht, zonder lekkage. Ze hadden meer ervaring dan Exilien en hoefden niet langer putten leeg te scheppen.
Om de stank en het ongemak te doorstaan, rookten en dronken de mannen de hele nacht door. Een van hen hield de sigaret vast, zodat Exilien af en toe een trekje kon nemen zonder die met zijn besmeurde handen aan te raken.
Toen Exilien de diepere lagen niet meer kon bereiken, klom hij in de put. Hij vertelde dat hij in beerputten op slangen en menselijke resten is gestuit. Slangen zijn zijn vijanden, zei hij. Andere bayakou vertelden me dat ze kabels hadden geraakt en elektrische schokken hadden gekregen.
Dat zijn de zichtbare gevaren, maar ook ziekten liggen op de loer. In Haïti sterven nog altijd mensen aan cholera. Exilien zei dat hij vaak ziek is. Tegen het einde van de nacht waren zijn ogen zodanig opgezwollen dat ze bijna dicht zaten.
Na een nacht werken wassen bayakou zich zeer zorgvuldig. Ik ook. De kleren die ik droeg, gooide ik weg. De meeste mannen werken naakt om hun kleren niet te verpesten. Exilien bleef het grootste deel van de nacht gekleed, waarschijnlijk omdat ik erbij was. Nadat hij zich eindelijk had gewassen en schone kleren had aangetrokken, moest hij alles weer uittrekken: de eigenaar van het toilet was niet tevreden, dus moest hij opnieuw aan de slag.
Uiteindelijk laadden de drie mannen de zakken vol ontlasting op een kar en rolden deze naar de rivier, waar ze alles in het water dumpten. De overheid heeft een waterzuiveringsinstallatie geplaatst, maar om daar te komen heb je een truck nodig, en die hebben ze niet.
Exilien wilde laten zien wat hij doet. Niemand wil onzichtbaar zijn. Dat vind ik zo krachtig aan fotografie. Wanneer je foto’s van mensen maakt, zeg je tegen ze: je leven doet ertoe.'
Andrea Bruce fotografeert mensen in de nasleep van een oorlog. Eerder publiceerde ze over sanitatie in India (augustus 2017).
Dit artikel verschijnt in de mei 2019 editie van National Geographic Magazine.
