Dit artikel verschijnt in de januari 2020 editie van National Geographic magazine.
Rechter Eleni Derke is een imposante verschijning, in haar zwarte toga achter de verhoogde schrijftafel in het gerechtsgebouw van Jacksonville (Florida). Vanaf de jury-banken en vanachter de tafels van de advocaten zie je niet wat ze nog meer draagt: een yogabroek met een uitbundige print.
Derke ontdekte yoga meer dan 25 jaar geleden. Ze leed aan de ziekte van Crohn en had vaak hevige buikpijn. Haar arts raadde een operatie aan. In plaats daarvan ging ze naar een neef die yogameester was. Hij leerde haar de omgekeerde houdingen, ook wel inversies, die gifstoffen uit het lichaam zouden verdrijven. Hoewel daar geen wetenschappelijk bewijs voor is, verminderden Derke’s klachten snel. ‘Yoga heeft mijn leven gered.’
Daarna volgde Derke een opleiding tot yogadocent. Nu geeft ze maandelijks gratis les op het gazon voor het gerechtsgebouw. Wanneer advocaten tijdens een rechtszaak te lang zeuren, last ze een pauze in en laat ze juryleden staand strek- en ademhalingsoefeningen doen. Maar ze is in gerechtelijke kringen vooral bekend als de rechter die overtreders veroordeelt tot yoga achter de tralies.
Derke behandelt minder ernstige misdrijven zoals winkeldiefstal, waarvoor de dader een gevangenisstraf van maximaal een jaar kan krijgen. Veroordeelden kunnen hun straf met veertig procent of meer verkorten als ze een wekelijks programma met de naam Yoga 4 Change volgen. Yoga is volgens Derke een manier om negatieve stemmen in het hoofd, om woede, angst en dwanggedachten die aanzetten tot slecht gedrag de kop in te drukken. ‘Als je weet los te laten, maak je plaats voor positiviteit,’ zegt ze.
Haar collega’s wilden er eerst niets van weten. Yoga? Het moest niet gekker worden. Veel veroordeelden hadden een soortgelijke reactie. ‘Ik vond het echt bizar,’ zegt Cecil Reddick, die in een gevangenis in Jacksonville zit.
Uit een evaluatie van het programma in drie van de gevangenissen die Jacksonville telt, bleek dat deelnemers na zes weken melding maakten van significante verbetering in hun slaap, algemene gezondheid en het vermogen om te gaan met woede en angst. Sindsdien bieden nog minstens twee andere districtsrechters de yogaoptie.
Reddick greep het ‘verlaat de gevangenis-zonder-betalen’-aanbod van een van Derke’s collega’s met beide handen aan. Tot zijn verrassing merkte hij dat hij door de lessen ontspande, dat de pijn in zijn rug verminderde en dat hij iets voelde wat hij nog nooit had gevoeld. Hij omschrijft het als innerlijke rust.
Yoga is een spirituele oefening die uit India stamt, maar inmiddels over de hele wereld voet aan de grond heeft gekregen. In de Verenigde Staten wordt yoga gezien als een vorm van fitness, maar ook als het pad naar transformatie of verlichting én als behandeling van allerlei kwalen – van verslaving, hoofdpijn en gehoorverlies tot posttraumatische stressstoornis en hartkwalen. En ja, ook voor de ziekte van Crohn.
Al die gezondheidsclaims voor yoga zijn lastig te onderbouwen. De meeste onderzoeken tellen te weinig deelnemers om overtuigend bewijs op te leveren. Dit komt vooral doordat yoga zelden grote overheidssubsidies ontvangt, en wetenschappers ook niet bij farmagiganten hoeven aan te kloppen voor financiering van hun onderzoek.
Sat Bir Singh Khalsa is yogadocent, neurowetenschapper aan Harvard en expert in yogawetenschappen. Hij geeft toe dat het onderzoek nog een lange weg heeft te gaan. ‘Maar ik vind wel dat we onze geloofwaardigheid al hebben aangetoond.’ Khalsa heeft onderzocht wat yoga kan doen bij slapeloosheid, PTSS, angst en chronische stress. Bij dat laatste vond hij het meest overtuigende bewijs voor de voordelen van yoga.
Stress speelt een belangrijke rol bij veel ziekten en draagt bij tot onder meer ongezond eten, slaapgebrek, alcohol- en drugsmisbruik. ‘De moderne geneeskunde bakt weinig van de pre- ventie van chronische ziekten,’ zegt Khalsa.
Khalsa, die in 1971 zelf aan kundalini-yoga begon, vertelt dat epigenetica en neuro-imaging laten zien hoe lichaam en geest op elkaar inwerken, en het mysterie van de kracht van yoga ontrafelen. Oftewel, de voordelen van yoga zitten niet alleen in het hoofd van de aanhanger.
Noorse onderzoekers analyseerden het bloed van tien vrijwilligers voor en na yogasessies waarin ritmische ademhaling centraal stond. Ze constateerden een aanzienlijke toename van genactiviteit in circulerende afweercellen.
Onderzoekers van de University of California in Los Angeles die borstkankeroverlevenden onderzochten, ontdekten dat yoga de activiteit onderdrukt van genen die betrokken zijn bij ontstekingsreacties – waarschijnlijk een oorzaak van veel complexe aandoeningen.
Wetenschappers van de Amerikaanse National Institutes of Health stelden vast dat mensen die lange tijd yoga beoefenen, niet de gebruikelijke leeftijdsgerelateerde afname van de grijze stof in de hersenen laten zien. Yogi’s vertoonden ook een groter volume in diverse hersengebieden. Daaronder de hippocampus, cruciaal voor het geheugen en de emotieregulatie, en hersengebieden, die een rol spelen bij aandacht en zelfbewustzijn.
Dergelijke onderzoeken verlenen yoga een wetenschappelijke geloofwaardigheid, maar dat is niet dé reden waarom dit eeuwenoude systeem zo aanslaat in onze hectische samenleving. ‘Yoga draagt ertoe bij dat mensen een basaal geluksgevoel ervaren en het moderne leven aankunnen,’ zegt Khalsa.
Dit is het moment om toe te geven dat yoga mij vooral stress heeft bezorgd. In de buitenwijk van New York waar ik woon, is yoga alomtegenwoordig: in yogastudio’s, gemeenschapscentra en bij de sportschool, waar ik zelf met yoga begon. De lessen zaten overvol. Om mij heen bogen, kromden en draaiden soepele lichamen in lycra zich op zo’n manier dat ik het geheel ervoer als de volgende competitieve omgeving waarin ik niet kon meekomen. Ik zocht mijn toevlucht in ‘restorative yoga’, waar ik bij wijze van spreken alleen maar op comfortabele steunen hoefde te liggen zonder te gaan snurken.
Ik ben niet de enige die het moeilijk vindt om de yogascene serieus te nemen. ‘Ik kreeg te horen dat mijn afspeellijst niet cool genoeg was,’ zegt docent Olivia Mead. ‘Ik ben geen yogaleraar geworden om hippe broekjes te dragen. Ik wilde echt iets zinvols doen.’
Mead richtte Yoga for First Responders op, een non-profitorganisatie die yogalessen ver- zorgt op politiebureaus, brandweerkazernes en militaire academies. In de lessen zijn de tradi- tionele yoga-elementen – fysieke houdingen, ademhalingsoefeningen, diepe ontspanning en meditatie – aangepast aan de behoeften van mensen die hun leven op het spel zetten voor de samenleving. ‘Het doel is om je geest onder controle te krijgen,’ zegt Mead, ‘niet om je tenen aan te raken.’
We zijn in het montgomery Correctional Center in Jacksonville. In een krappe ruimte hebben negentien vrouwen in identieke gevangeniskleding een plek gevonden op een ratjetoe aan yogamatten. Twee bewakers houden me in de gaten; een van hen, sergeant Rhonda Warren, legt mijn interviews vast met een iPad.
Het lijkt een onwaarschijnlijke setting om van je stress af te komen, om nog maar te zwijgen van het onder controle krijgen van de geest. Kathryn Thomas, een voormalige marinepiloot die de non-profitorganisatie Yoga 4 Change oprichtte, begeleidt de vrouwen door een serie diepe in- en uitademingen. Daarop volgen vloeiende bewegingen die samen bekendstaan als de zonnegroet. Het gevoel van kalmte neemt toe.
Terwijl ik toekijk hoe de vrouwen zich rekken en buigen en daarbij ongegeneerd luid ademen, bedenk ik dat het mij bij yoga misschien beter was vergaan als ik minder op andere mensen had gelet en meer op mezelf – en dan zonder te oordelen. Wanneer de vrouwen de ruimte verlaten, zeg ik tegen Warren dat ik het wel weer opnieuw zou willen proberen met die yoga.
Ze knikt nadenkend en zegt ‘ik ook’.
Fran Smith schreef voor National Geographic over precisiegeneeskunde en de wetenschap van verslaving. Yogaliefhebber Andy Richter maakte ook yogafoto’s voor zijn boek Serpent in the Wilderness.
